Соёл иргэншлүүдийн мөргөлдөөн.

1. Түүхийн төгсгөл. 

Дэлхийн нөлөө бүхий эрдэмтэд, эрт эдүгээгийн суут сэтгэгч, философич нар „түүхэнд утга учир бий юу" хэмээх маш сонирхолтой асуултыг гаргаж ирж хариулахыг оролджээ. Түүх гэж юу юм бэ? Энэ ердөө нэг цаг хугацааны урсгал юм уу, эсвэл тодорхой нэг мөчлөг бүхий зорилго чигтэй үйл явц юм уу. Цагийн хүрдийг хэн эргүүлдэг, Түүх ер нь урьдчилаад заяагдсан байдаг уу? Түүхийг хэн бичдэг юм бэ? Хүн үү эсвэл бурхан уу?
Эдгээр асуултанд хариулахаас өмнө их сэтгэгч нар түүхэнд төгсгөл бий гэж хийсвэрлэн авч үзжээ. Төгсгөл нь хаана хүрэх вэ? Ямар шинж шалгуураар түүхийг төгссөн гэж үзэх вэ?
"-Тусгай жижиг хэсгүүд бүр нэгэн том зорилгийн төлөө байх учиртай. Бид энэ том зорилгодоо хүрснээр түүх төгсөнө. Хүн төрөлхтөний сүүлчийн зорилго бол тусгай жижиг үйл явц бүрийг тодорхой утга учирт нэгтгэж байхад орших бөлгөө" гэж их эрдэмтэн Фукуяма гуай үзжээ.
Их сэтгэгч Хэгэл 1806 онд: Түүхийн үйл явц гэдэг шат шатаар дэвшиж буй, илүү дэвшилттэйгээр дээд шатанд давтагдаж байдаг утга учиртай хөдөлгөөн юм. Хүн бүрэн эрх чолөөтэй, хоорондоо ямар ч зөрчилгүй, туйлийн ухамсарт хүрсэн цагт түүх өөрөө өөртөө цэг тавина гэж сургажээ.
Хэгэлийн энэ тодорхойлолт нь орчин үеийн либерализмийн ойлголттой нийцэх аж.
Маркс гуай Хэгэлтэй ижил ч нийгмийн байгуулалын хувьд түүнийхээс эсрэг санаа гаргаж иржээ. Либерал төр нь хүмүүний бүгдийнх нь эрх чөлөөг хангаж чадахгүй. Энэ нь зөвхөн нэг ангийн тухайлбал дарлагч ангийн эрх чөлөөний „ялалт"-ыг л баталгаажуулна гэж үзжээ. Марксынхаар бол түүхийн төгсгөл нь : дэлхий даяар нийт пролетари (үгээгүй ядуус, мөлжигдсөн ажилчид, тариачид) анги бүрэн ялалтанд хүрэх тэр мөч гэнэ.
19 болон 20 –р зуунд өөр 2 сэтгэгч нар болох Освалд Спэнглэр, ( үндсэн бүтээл: „Єрнөдийн орнуудын мөхөл"), Тойнбий („Дэлхийн түүхийн өрнөл") нар арай өөр санааг гаргаж иржээ. Хэгэл, Маркс нарынх шиг универсал буюу ерөнхий нэг түүх байх учиргүй юм. Түүний оронд „соёл иргэншлүүд", бие даасан „нийгмүүд" ийн түүхүүд гэж хуваан авч үзэх нь зүйтэй гэжээ. Аль нэг нийгэм, аль нэгэн иргэншил түүхийн шалгуураар тэсэж үлдэнэ. Олон жижиг соёлууд нийлж дэлхий нийтийн соёл (глобалчилал?) ийг үүсгэсэн цагт түүх төгсөх ажээ.
Түүх төгсөнө гэдэг маань хүн устаж үгүй болно эсвэл дэлхий устаж алга болно гэсэн үг биш юм. Хүмүүс дайн тулаангүй. Элдэв зөрчилгүй амар сайхандаа жаргах тэр үеийг л дэлхийн түүхийн төгсгөл гэж хийсвэрлэн нэрлэх аж. Түүхийн төгсгөл гэдэг бол цуст хувьсгал хийгээд элдэв дайн мөргөлдөөнүүдийн төгсгөл гэсэн үг мэт ээ.

2. Дэлхийн сүүлчийн хvн.

Тvvхийн төгсгөлд амьдрах хүн ямар байх вэ? Дэлхийн сүүлчийн хүн гэж ямар ойлголт вэ? Yvнээс өмнө бид анхдагч хүний тухай авч үзье. Томас Хоббсийн (гол зохиол: Левиатон) хэлснээр хүн бол анхнаасаа муу шинжийн, ганцаардмал, зожиг, тэмцэгч, ядуу, арчаагүй, адгуусан шинжтэй байдаг гэнэ. Тэгэхээр сүүлчийн хүн бол үүний эсрэгээр төгс төгөлдөр, гэгээрсэн хүн байх аж. Гэвч цаг үеийн явцад үзэл суртлууд үүнийг өөр өөрөөр ойлгож байж.
Германы Фашистууд "анхдагч хүн" ийг устгаж эсвэл боол болгох ёстой. Сүүлчийн хүн бол дээд зэрэглэлийн ари арьстан, Герман хүн байх ёстой гэж үзэж байхад Коммунист онолд төрийн дарангуйлалын машинийг устгаж хаясан "Пролетари" хүмүүн бол төгс төгөлдөр "сүүлчийн хүн" байх ажээ.
Фукуяма гуай үзэхдээ дэлхийн сүүлчийн хүн бол санаа зовох зүйлгуй, элдэв зөрчилгүй, дайн байлдаан гэж юмийг мартсан жинхэнэ Либерал хүн байх ёстой гэнэ. Учир нь бүх хүмүүс либерал болсноор элдэв зөрчил гарахгүй гэх.
Монголчүүд бид алтай хангайдаа магтуу өргөхдөөн: "…дэргэдээс халдах дайсангүй, дээрээс дарлах ноёнгүй амар сайхандаа жаргаваа…" гэж дуулдаг билээ.

3. Амар сайхандаа жаргахуй ба Либериализм

1992 онд Америкд хэвлэгдэж тэр даруйдаа дэлхийн олонхи улс төрчдийн ширээний ном болж чадсан бүтээл бол Фукуяма гуайн "Түүхийн төгсгөл" (The End of History) билээ. Номын гол санаа бол Либерализм нь өөрийн гол өрсөлдөгч нар болох Фашизм, Коммунизм хэмээх тоталитар дэглэмүүдийг ялж чадлаа. Одоо хүн төрөлхтөн хий хоосон үзэл сурталын хийрхлээр талцан хуваагдаж дайн дажинг зөвтгөж биесээ буруутгахаа болино. Элдэв үзэл суртал устаж бид амар сайхандаа жаргах болно гэж үзжээ.
Яг өнөөдрийн өнцгөөс харж үзэхэд Либерализм ялав уу? Ер нь үзэл суртал гэж юу вэ? Англи, Герман, Орос, Монгол зэрэг орнуудад яагаад улс төрийн төвийн үзэл газар авч байна вэ? Английн хөдөлмөрийн нам бол баруун, зүүний (барууны болон социалист) урсгалуудыг нэгтгэсэн нам. Гэтэл тэнд олон жилийн хүчтэй уламжилалт консерватив нам байгаа шүү дээ. 2002 онд Германд бас л төвийн намууд хоорондоо өрсөлдлөө. Намуудын мөрийн хөтөлбөр нь тэр нь соц. намынх энэ нь барууны намынх гэж ялгагдахаар зүйл алга гэж германы улс төр судлаач Билд сонинд өгсөн ярилцлагадаа дурьдаж байжээ.
Монголд МАХН хэдий зүүний чиглэлийн нам боловч барууны бодлого явуулж байна. Хятад, Виэтнам зэрэг орнууд коммунизмын хийрхлээс татгалзаж, эдийн засгийн либералчилалыг маш хүчтэй явууллаа. 1978 оноос эхэлсэн Дэнг Сёпэний шинэчлэлээс эхлэн Хятад орон хөдөө аж ахуйд хувийн өмчийг баталгаажуулж, гадаад зах зээлд, ер нь дэлхийн бүх хөрөнгө оруулагчдад үүдээ нээлээ. 1990 ээд оноос СССР, Монгол болон зүүн Европын орнууд нэг намын систэмээс татгалзаж, хүний эрх чөлөө, олон намын систэмийг дээдэлсэн улс төрийн систэмийг сонгон авлаа. Чили улс ардчилалын замд эргэлт буцалтгүй орлоо. Энэ бүхэн бол дэлхий дээр Либерализм ялан мандахын эхний илрэл мэт.

4. Баярлах цаг болоогvй

Форэйгн Аффайр сэтгүүлйин 1993 оны дугаарт нэгэн өгүүллэг хэвлэгдсэн нь шуугиан дэгдээжээ. Харвардын их сургуулийн проф. Ноён Хантингтон гуай Фукуямагийн дэвшүүлсэн таамаглалыг үгүйсгэсэн байна. Энэ нь дэлхий даяар асар их маргаан дэгдээж, эрдэмтэд, судлаачид, улс төр судлаачдын дунд шуугиан тариж чаджээ. Энэ маргаан одоог болтол үргэлжилсээр байна. Хантингтон гуай 1996 онд „The Clash of Civilizations"(Соёл иргэншлүүдийн мөргөлдөөн) хэмээн өнөөх алдарт өгүүллэгээ ном болгон хэвлүүлжээ. Тэрээр дэлхийн түүхэнд маш гүнзгий анализ хийгээд ирээдүйн тухай нилээн баргар дур зургийг гаргаж авчээ.
Америкийн гадаад улс төрийн бодлогод 2 голлох урсгал байдаг. (ЗЭЗ Клуб. Америкт сурдаг Ачит-Эрдэнийн захидлаас)
1. Реализм. Хүчээр бүхнийг хийх ёстой. "Хүчтэний өмнө хүчгүй нь буруутай". Ихэвчлэн бүгд найрамдах намынхан энэ үзлийг баримталдаг. Эцэг хүү Буш гэх мэт.
2. Либерализм. Аядуу бодлоготнууд. Дипломат бодлогооор бүхнийг шийдэх ёстой. Дайн, хүчирхийлэл бол хамгийн зөв шийдэл биш. Ардчилсан намынх нь үүнийг голчлон баримталдаг. Жишээ нь Билл Клинтон, Кеннэды гэх мэт.

Хантингтөн гуай реализмыг зөвтгөдөг юм. Учир нь Орос, Хятад болон Арабын орнууд бол реалистүүд юм. Тийм учир Америк либерал байснаараа хохирно. Тэднийг хэт "давруулахгуй" (ядаж хүч тэнцүү) байхын тулд Америк хүчтэй байж, дэлхийн бодлогийг зохицуулах ёстой гэж үзжээ.
Яах гэж, ер нь хэнтэй юуний тулд тэмцэх гэж? Фукуяма гуай номынхоо 320 р хуудсанд : "… Yзэл сурталын тэмцэл бол али нэг талын ялагдалаар дуусна. Хүйтэн дайн үүний жишээ байлаа. Харин соёлын ялгаа бол мөд алга болж арилахгүй…"гэж үзжээ. Жишээ нь хэдий Америк, Япон 2 ижил түвшний хөгжилтэй, 2 уулаа либерал маягийн орнууд боловч уламжилал, хүн амын суртахуун, нийгмийн соёл нь шал өөр болохыг чухалчилан үзжээ. Америкууд бол индивидуалистууд. Тэд дарга цэрэг гэлтгүй бүгд "хувиа хичээж, бие биетэйгээ тулаад авахад" хэзээд бэлэн байх. Харин Японууд бол хамтач. Коллектив эрх ашгийг өөрийнхөөсөө дээгүүр тавиж пүүс компанидаа үнэнч ханддаг. Америкт бол хүн хоорондын харилцаанаас илүү хуулийн маргаанаар бүх асуудлыг шийддэг.
Пост-коммунист орнуудад ажлийн ёс суртахуун алга. Тэдэнд улсаас бүх юмийг нь бэлдэж өгдөг байсан учир хүмүүс нь бие дааж ажиллаж амидрах аргагүй болжээ. Коммунист соёлоос үлдсэн энэ ул мөр мөддөө арилахгүй гэж үзэж байлаа.
Яг энэ санааг нь Хантингтон өлгөн авч улам дэлгэрүүлжээ. Хантингтон узэхдээ: „Фукуяма узэл сурталын тэмцэл дууссанаар дэлхийн түүх төгсөнө гэж үзсэн нь буруу юм. Яг одоо дэлхийн түүхийн шинэ эрин үе эхэлж байна. Yзэл суртал (идеалоги) алга болсон ч оронд нь үндэсний узэл, соёл иргэншил байраа эзлэх цаг болсон" гэж бичжээ.
Түүнийхээр бол соёл гэдэг нь аливаа үндэстний амьдрах арга, сайн мууг ялгах хэмжүүр, нэгдсэн нэг үндэсний узэл, өөрсдийгөө хулээн зөвшөөрүүлэх гэсэн хамтач тэмцлийн уг үндэс гэнэ. Тэгээд ч хүмүүс одоо өөрсийнхөө итгэл бишрэлийн төлөө тэмцэж өөрсдийн "үнэн"-ий төлөө үхэх нь ихэснэ. Тэгснээрээ тэд өөрсдийн соёлыг хамгаалж, өөрийгөө соёлынхоо төлөө золиослож буй юм гэжээ.

5. Дэлхийн сөнөл.


Хантингтон гуай дэлхий дээр 7 янзийн соёл иргэншил байна гэж үзжээ.
1. Єрнөдийн (хойд америк, баруун европ, австрали)
2. Синизм буюу Конфузийн (Хятад, Виэтнам, Солонгос болон зүүн өмнөд Азийн орнууд) + Японий (япон.) /синизмийн нэг салаа соёл
3. Хинду (энэтхэг)
4. Лалын (арабын орнууд)
5. Ортодокс (орос болон бусад славян үндэстнүүд)
6. Ємнөд Америкийн
7. Африкийн

Зарим тохиолдолд тэр японий соёлийг бие даасан соёл гэж авч үзсэн байдаг.
Хантингтон гуай 21-р зууны өнгө төрхийг дараахи маягаар тодорхойлж байна. 20-р зуунд үзэл суртлууд мөхсөн. Тэр орон зайг үндэсний узэл, шашны хийрхэл дуургэх юм. Югославийн дайн, Зүүн Тиморын хөдөлгөөн, Армен Азэрбайджаны мөргөлдөөн, Чэчэний хямрал, Лалын террористүүдын халдлага, Еврэй болон Арабын орнуудын зөрчилдөөн, Кашмир, Балканы хойг энэ бүхэн юуг харуулна вэ.
Yндэстнvvд өөрсдийн соёл, шашнийхаа төлөө ухамсартайгаар тэмцэх болно. Дээр дурьдсан соёл бур өөрсдийн хүрээний Ноён-орон хийгээд өөрсдийн шашинтай.
Єрнөдийнхөн - Христийн шашинтай - Ноён орон нь Америк;
Синисм – Конфузи – Хятад;
Япон – Шинто;
Энэтхэг – Хинду;
Лалын орнууд - Ислам - Ноён орон байхгүй;
Ортодокс – Yнэн алдартны шашин – Орос;
Ємнөд Америкийн – Католик - Ноён орон байхгүй;
Африкийн - Шаманизм- Ноёлогч орон байхгүй.


Ноён орон байхгүй өөрээр хэлбэл зохицуулагчгүй соёл иргэншлүүд нь сул, хоорондоо тэмцэлтэй байдаг. Мөн Ноён орнууд өөр соёл иргэншил бүхий оронтой мөргөлдвөл бусад нь ч адил татагдан орох болно.
Оросууд нөлөөнийхөө хүрээг тэлэх бодолтой байхад лалын шашинтнууд ч мөн хил хязгаараа ахиулах сонирхолтой. Энэтхэг хэдий Пакистан руу довтлох сонирхолтой байдаг боловч лалын орнууд болон Хятадын сүрдүүлгээс болгоомжилдог. Япон хэдий барууныхны талд байдаг ч цаагуураа бол Хятадтай нийлэх сонирхолтой гэж Хантингтон "хардсан" байна.
Тэгээд ер нь соёлууд бие биендээ дайсагналцдаг. Мөн эдгээрт нийтлэг нэг чанар бий. Бүгд дэлхий дээр өөрсдийн соёл иргэншил, шашин, амидрах аргаа тулгаж хүлээлгэхийг эрмэлздэг гэжээ.
Хантингтөн цааш нь дэлхийг "Барууны" ба "Бусад нь" гэсэн 2 хэсэгт хуваасан байна. Хэрэв барууныхан дэлхий дээр зохицуулагч үүрэг гүйцэтгэхгүй юм бол дэлхийн сүйрэл ойрхон байна гэжээ. Уг номын сүүлчийн бүлэгт 2010-2030 аад оны үеийг төсөөлөн гаргажээ.
"… Хятадууд баруунд болон оросуудад дарлагдаж байсан гэсэн хүмүүжлээр үр хүүхдээ өсгөсөн байна. Тийм учир тэд барууныхны эсрэг сөргөлдсөн бодлого явуулна. Тэгээд ч тэд эдийн засгаар дэлхийд тэргүүлэх болно. Мөнгийг дагаж эрх мэдэл орж ирэх болно. Хятдууд Виэтнам руу дайрч маргаантай байгаа арлуудыг хүчээр булааж авна. Америкууд мэдээж эсэргүүцнэ. Хэрэв дайн гарч Хятадууд ялж эхлэхийн бол Япон хүчээр шахуу дагаар орж улмаар Америкийн Номхон далайн эргийн хотууд руу довтлоно. Мөн Хятадууд Монголыг өөрийн "нөлөөний бүс" гэж зарлана. Оросууд Хятадуудаас болгоомжилж Сибирь дэхь цэргийн ангиудаа хүч нэмэгдүүлнэ. Yvнд нь Сибирьт суурьшсан олон зуун мянган Хятад иргэд саад хийж улмаар үймээн үүснэ. Хятад улс иргэдээ хамгаалах нэрийдлээр цэрэг оруулж дайн дэгдэнэ.
Энэ үеэр лалын орнууд израелийн болон барууны орнуудын эсрэг дайн дэгдээнэ. Барууны орнууд хэдий зэвсгээр илүү байх авч хүн хүчээр дутна. Лалын экстремистүүд тухайлбал Иран, Ирак цөмийн зэвсэг үйлдвэрлэсэн байх болно. Тэд Европыг болон Америкийг атомын бөмбөгөөр сүрдүүлнэ.
Энэ сиймхийг ашиглаж Энэтхэг Пакистан руу довтлоно. Хариуд нь лалын шашинт Пакистан цөмийн зэвсэг хэрэглэнэ. Индонези болон Австралийн хооронд шашний дайн гач болно. Ингээд дэлхий даяар эмх замбараагүй байдал тогтож хүн хүндээ чоно болно. Хууль ёс, энх тайваны төлөөх гэрээ хэлэлцээр, дипломат бодлого учир утгаа алдана. Хэн дуртай цэргийн генерал нь сэтгэлийн хөөрлөөр цөмийн зэвсэг хэрэглэх болно. Ингэснээр дэлхий сөнөх юм аа. Мэдээж энэ нь үнэмшилшүй сонсогдож болох юм. Гэвч барууны орнууд (ялангуяа Америк) зохицуулах арга хэмжээ авахгүй бол үүнээс ч хүнд үе тохиолдож болох юм" гэж Хантингтон гуай 1996 онд бичжээ.

6. Харьцуулахуй

Фукуяма гуай үзэл сурталын зөрчил дууссанаар дэлхий дээр энх амгалан байдал тогтоно. Гэхдээ хүмүүсийн соёл иргэншлийн ялгаа мөддөө арилахгүй. Жишээ нь лалын болон хинду шашинтнуудад капитализм тохирохгүй. Капитализм бол Христын юм уу Буддын шашинтай хүмүүст илүү тохирно гэдгийг Макс Вэбэрийн бичсэн "Христийн шашин ба Капитализм" номоор жишээ авч баталсан байна. Христийн шашин бол боолуудаас гаралтай. (Есүс Христийн өвөг болох Еврэй нар нь эртний Египэтийн хааны боол үндэстэн байж байгаад чөлөөлөгдөж Израел руу нүүжээ) Тэд чөлөөлөгдмөгцөө хүн бүр адил тэгш гэж тунхагласан. Тэгээд ч Франц, Англи зэрэг Христийн орнуудад ардчилал, либерал үзэл анх дэлгэрч үр шимээ өгсөн. Мөн ардчилсан (либериализм) улс төрийн харилцаа ба капитализмийн хөгжил 2 нь салшгүй амин холбоотой болохыг баталжээ.
Барууны либерализм коммунизмын уналтыг харж, өрсөлдөөнд ялж чадсан. Одоо тэгвэл барууны Христийн шашин төвтэй соёл бусад соёлуудтай тайван өрсөлдөх хэрэгтэй. Гол нь бие биенийхээ онцлого ялгааг хүндэтгэж ойлголцох нь чухал гэсэн санааг гаргажээ.
Фашизм, нацизм, консерватив, ардчилсан, либерал, социал демократ, социализм, коммунизм зэрэг идеологиуд нь бүгд баруунд үүссэн байхад Христ, Лал, Будда, Еврэй, Хинду, Конфузи, Шинто, Шаманизм, Бөө мөргөлийн шашнууд нь бүгд дорнодод үүсчээ. Єрнө Дорно 2 бие биенээ нөхөж, түүхийн шүтэлцээг хамгаалж чадах биз ээ.
Хантингтон: " хүн угаасаа хучирхийлэлд дуртай. Єөрсдийгуу хүлээн зөвшөөрүүлэхийн тулд, шашин соёлоо мандуулахын тулд төрсөн байдаг" гэж үзжээ. Дэлхийн түүхийг харвал хүчтэний өмнө хүчгүй нь буруутай байж ирсэн. Ирээдүйд ч тийм байх болно. Нэг хүчтэн нь алга болж байхад нөгөө хүчтэн нь гарч ирж байдаг. Хятад, Арабынхан зэрэг ардчилсан биш улс орнууд цөмийн зэвсэгтэй болсноор дэлхий илүү их аюул занал дор амьдрах боллоо. Тэд эдийн засаг болон хүн амзүйн хувьд илт залуужиж хүчирхэгжиж байна. Баруун гэтэл өтөлж хөгширч байна. Барууныхан бол хэзээ ч Күнзийн юм уу Лалын соёлийг хүлээн зөвшөөрч дагаар орж чадахгүй. Дорнодийнхон ч гэсэн хэдий барууны үзэл сурталыг авч байвч, соёл болон шашны хувьд барууны дарангуйлалыг хэрхэвч хүлцэж тэвчихгүй. Ийм учир дайн бараг зайлшгvй.
Yvнээс гарах ганц арга бол Америк хүчтэй байж дэлхийн цагдаагийн үүрэг гүйцэтгэх ёстой. Баруун бол Америкгүйгээр Евроазийн агуу уудам нутгийн өчүүхэн зах дээр арчигдан гулсаж унаж буй хэлтэрхий юм гэж бичжээ. (224-р хуудас)
Yvнийг нь Европийн эрдэмтэд ч их эмзэг хүлээж авлаа. Орос, Хятад болон Европд Хантингтөны эсрэг болон түүнийг дэмжиж олон ном бичигджээ. (гэхдээ эсэргүүцсэн нь хавьгүй олон)

Дэлхий нийт ирээдүйдээ итгэлтэй байна. Соёл иргэншлүүд бие биенээ илүү сайн ойлгож, бие биенээ харилцан бүрэн хүлээн зөвшөөрөх цаг айсуй биз ээ.

7. Дvгнэлт.

Ард түмэн гэдэг бол нэг уламжилал, нэг ертөнцийг үзэх үзэл, нэг үндэсний бахархал бүхий хүмүүсийн нэгдэл юм. Афганы ард түмэн, Америкийн ард түмэн, Оросын ард түмэн, Хятдын ард түмэн, Монголын ард түмэн. Тэд бүгд өөрийн соёл, өөрийн бахархалтай. Тэд өөрсдийгөө бусдад батлан харуулах эрмэлзэлтэй. Энэ эрмэлзэл дээр нь суурилж Шашин ба Yндэсний үзэл хөгждөг ажээ. Ардчилал гэдэг нь өөрөө шууд „ирдэггүй". Аль нэг ард түмэн: "- бид нэг үндэстэн" гэдгээ ухамсарласан үед сая тогтдог. Жишээ нь СССР болон Югослав задрасны дараа л сая тэнд ардчилалын тухай яриж эхлэх боломжтой болж байна.
Латин Америкийн орнуудад 15-20 хувь нь цагаан арьстнууд бусад нь индиан гаралтнууд байдаг. Тэд нэг үндэстэн гэж өөрсдийгөө хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа учир тэнд ардчилал муу хөгжиж байна. Лалын болон хинду орнуудад нийгмийн каст, анги давхарга хүчтэй байдгаас ардчилал, зах зээл муу хөгжиж байна. Хүн бүр тэгш эрхтэй байж чадахгүй байна. Ядуу ч бай Баян ч бай бүх хүнд үйлчилдэг үндэсний нэг үнэт зуйл тэнд бий болж чадаагүй мэт.
Хэрвээ тэд ардчилалыг хөгжүүлэх юм бол дэлхий илүү тайван болох сон. Учир нь ардчилсан орон ардчилсан оронтойгоо байлдах магадлал маш бага байдаг ажээ.
Хүн төрөлхтөн хамтаараа нийтийн аж ахуйг (дэлхийн эдийн засаг) сайжруулах хэрэгтэй байна. Бие биенээ илүү ойлгож, хүндэтгэж сурмаар.
Харамсалтай нь Лалын шашинг хэт басамжилсан зарим орнуудын хандлага, Хэт үндсэрхэг үзэл, Исламын хэт даврагчдын алан хядлага газар авч байгаа нь энэ үйл явцад хохирол учруулсаар.
Нөгөө талаар дээр хэлсэнчлэн зөв зүйтэй шашин суртал болон үндэстний бахархал бол ардчилалын нэгэн таатай хөрс.

Дэлхий нийтээрээ ардчилал, либералчилал руу хүрэх хүнд бөгөөд хэцүү замд гарч буй зарим нэг хүндрэл бэрхшээлийг соёл иргэншлийн мөргөлдөөн гэж дэврүүлэн авч үзэж болох уу?
Дэлхийн соёлууд өөрсдийгөө шинээр тодорхойлж, шинээр төлөвшиж байна. Yзэл сурталын аймшигт хуваагдалын дараа дэлхий нийт шинэ тэнцвэр өөд явж байна. Энэ зам дардан байхгүй нь ойлгомжтой биз ээ.

Ч.Отгочулуу, Франкфурт ам Майн. 

Тайлбар:

1. Ноён Францис Фукуяма. Япон ундэстэн. Америкийн иргэн. 1945 онд Нью Йорк хотноо төрсөн. Чикагогийн Их Сургуульд багшилж байсан. 1992 онд Америкийн нэгдсэн улсын гадаад хэргийн яамны төлөвлөгөөний штабын даргаар ажиллаж байх үедээ "Түүхийн төгсгөл" номоо бичжээ.1995 онд Конфузийн сургаали болон зах зээлийн эдийн засаг гэдэг номоо бичсэн.
2. Ноён Самуэл П. Хантингтон. Харвардын их сургуулийн профессор.
"-3 дахи давалгаа: 20 р зууны сүүл үеийн ардчилах үйл явц" 1993 онд, мөн "Хувьсан өөрчлөгдөж буй нийгмүүд дэхи улс төрийн хэм хэмжээ, дэг журам" 1969 онд тус тус бичиж байжээ. Хятадын аюул болон Лалын сэргэн мандалын талаар анхааруулан маш олон өгүүллэг бичсэн.


Ашигласан материал:

1. „Szenario einer angeblich postideologischen multipolaren Welt" Florian Rötzer 11.11.1996
2. Jochen Hippler. „Anstatt einer notwendigen Satire: Eine kleine Polemik zum Clash of Civilizations nebst einigen Anmerkungen zum Islamismus"
3. „Der Mythos vom Kampf der Kulturen Eine Kritik an Huntingtons kulturalistischer Globaltheorie" Harald Müller
4. Samuel P. Huntington: „Kampf der Kulturen. Die Neugestaltung der Weltpolitik im 21." Jahrhundert. München, Wien, Europa-Verlag 1996
5. „Ende der Geschichte oder Kampf der Kulturen?" Voelker Fesch. 1997.
6. Francis Fukuyama: „Das Ende der Geschichte" original: 1992. „The End Of History".
7. Foreign affair сэтгүүл 

Капитализм гэж юу вэ, үндсэн шинжүүд

Капитализм буюу арай "зөөлнөөр" Зах Зээлийн Эдийн Засаг (ЗЗЭЗ) гээчийн тулгийн 3 чулуу юу вэ? Энэ талаар ихэнхи эрдэмтдийн баримталдаг байр суурьтай танилцья

Капитализмын vндсэн 3 шинж.

1. Хувийн өмч, тvvний эрх зvй.

 Коммунист, социалист, феодал болон боолын нийгмvvдэд хувийн өмч, тvvний баталгаа гэж байсангvй. Хэн нэг эрх мэдэлтэн, коммунист, дарангуйлагч, хаан, ноён, боолын эзэд л эрх мэдэлдээ дулдуйдан бvхнийг захиран зарцуулж байв. Жирийн иргэн хvнд өөрийн гэсэн газар, оромж, vл хөдлөх хөрөнгө эзэмших эрх vгvй. Боолын нийгэмд боолууд vхтэлээ ажиллаад юу ч олж долоохгvй. Феодалын нийгэмд хамжлага ард эзэн ноёныхоо газарыг хагалж, малыг нь хариулж өгнө. Өөрсдөө өлбөрөөд өгчихгvй байхад л хангалттай байв. Коммунизмын vед хэзээ хаана хvрч очих нь vл мэдэгдэх диваажингийн төлөө ардууд ажиллана. Улсын өмч дутаавал хариуцлага хvлээнэ. Харин сайд дарга нар, коммуистууд хэмжээгvй эрх дарх эдэлдэг байв.
ЗЗЭЗ-д бvгд тэгш эрхтэй. Баяжих, шударгаар хөрөнгө хуримтлуулах эрх нь ч нээлттэй. Энэ эрхийг нь төр хамгаална. Иргэн хvн хариуд нь татвар төлнө. Учир нь vнэгvй юм гэж бараг vгvй.

2. Зах зээлийн систем буюу эрх чөлөөний тогтолцоо.

Капиталист бус нийгмvvдэд баяжих нь бараг хориотой байлаа. Мөнгө зээлvvлээд хvv авах нь нvгэлд тооцогддог байв. Ухаандаа  хvссэнээрээ амьдрах, хөдлөх эрхгvй. Харин хэн нэг хаан, ноён, лам, коммунист коммиссарын тушаал зааврын дор хvлцэнгvй амьдрах ёстой.
 Хөдөлмөрийн зах зээл, мөнгөний зах зээл бараг байсангvй. Мэдээж бараа таваар худалдагдаж байсан гэхдээ энэ  нь нийт зах зээлийн системийг бvрдvvлж чадахгvй байлаа. Хvн эхэлж эрх мэдэлтэй болж байж дараа нь  баяждаг байв. Хамжлага ард, пролетари иргэн хөдөлмөрөө зах зээлийн шударга зарчмаар vнэлvvлж чадахгvй байсан учир хөдөлмөрийн бvтээмж гэхээр юм бараг байсангvй. Зарц шиг ажиллаж буй хvнд илvv ихийг vйлдвэрлэх  сонирхол дутнаа даа.
ЗЗЭЗ-д аливаа хvн ажиллахгvй байх эрхтэй. Хvнд, хямд ажлаас татгалзах боломжтой. Хэн ч тvvнийг албадахгvй. Гэвч зах зээл өөрөө хvнийг ямар ч хатуу ноён, харгис коммунистаас илvv хvмvvжvvлдэг гэх. Гол нь хvн өөрийн хөдөлмөрөө, хvн өөрийн чөлөөт цагаа өөрийн сонирхсон vнээр худалдах эрхийг хангах л чухал. 
 Өнөөдөр хэн ч биднийг заавал Америк, Солонгос явж хvнд хатуу ажил хий гэж албадаагvй. Гэхдээ ихэнхи Монголчууд эдгээр орон луу хошуурч байна. Энэ бол зах зээлийн механизм ажиллаж буйн, капитализмын судас лугшиж буйн тод жишээ билээ.

3. Хувьсал, шинэчлэл.

Бид эртний Грекийн өндөр соёлын талаар сайн мэднэ. Мөн дундад зууны vеийн Европын сэргэн мандалын vеийг ч мэднэ. Гэвч энэ 2 vеийн хооронд бодит ялгаа байна уу. Юу өөрчлөгдөв? Аль ч тивийг аваад vзсэн капитализмын өмнөх vеийн нийгмvvдэд нэгэн хэвийн байдал vргэлжилж байв. Магадгvй мянган жил өнгөрөөд байхад мал маллах арга, тариалах урлаг, нэхмэлийн техник нь бараг өөрчлөгдөөгvй л байсан байна.
Тэгвэл капиталист нийгэм нь шинэчлэл хувьслаар амьсгалж байдаг аж. Сvvлчийн 100 жилийн тvvхийг харахад л капитализмын өөрчлөх, хувьсгах агуу их хvчийг харж болно. Феодалын болон коммунист нийгэмд байгаа юмыг байгаагаар нь байлгах сонирхол их байлаа.
 Капитализмд хvн өөрөө хөгжихийн хирээр, тvvний хэрэгцээ шаардлага өснө. Yvнийг дагаад яг тvvнд нь нийцэх бvтээгдэхvvн vйлдвэрлэх сонирхол хэн нэгэнд бий болно. Хэрвээ тэр чадахгvй бол би чадна. Тэр хар цагаан зурагт vйлдвэрлэж байвал би өнгөт зураг vйлдвэрлэнэ. Ингэж байж талхаа олж авна.

Капитализм vvссэн тvvх.

 Бидний бvтээгдэхvvн vйлдвэрлэлд юу хэрэгтэй вэ? Yvний тулд Зах зээл дээр бид юуг худалдаж, юуг худалдаж авдаг вэ? Эдгээр бол Газар, Хөдөлмөр, Капитал 3 юм. Эдгээрийг vйлдвэрлэлийн хvчин зvйлс гэдэг. Энэ vйлдвэрлэлийн хvчин зvйлс нь капитализмыг капитализм болгожээ.
Капитализмын өмнөх vед vйлдвэрлэлийн хvчин зvйлс байсангvй. Мэдээж тэр vед хvн, газар, эд хэрэгсэл байсан. Гэхдээ тэднийг худалдаж болдоггvй байв. Ийм учир vйлдвэрлэлийн хvчин зvйл болж чадахгvй. Газар, хөдөлмөр, капитал нь албадлага, эрх мэдлийн илэрхийлэл байв. Феодал хvн хамжлага ардаа захирна. Тэдний хооронд эрэлт, нийлvvлэлт байсангvй. Газар нь хаад, ноёд, эсвэл  газрын эздийн  мэдэлд байв.
Yнэлгээгvй ажил, хөлслvvлээгvй газар, ашиг авчирдаггvй капитал, эдгээр нь хэрхэн vйлдвэрлэлийн хvчин зvйлс болж хувирав?
1820 иод оны vед Английн феодалууд, газарын эзэд нь хамжлага ардуудаа, тариачдаа хөөж явуулжээ. Газар тариалан эрхлэхийн оронд малын бэлчээр байгуулж, хонь vржvvлж ноосоор нь баяжих хөдөлгөөн өрнөөд байв. Амьжиргааны эх vvсвэрээ алдсан хөөрхий тариачид өлбөрөхгvйн эрхэнд хот газар бараадав. Ингээд өөрсдийнхөө хөдөлмөрийг худалдахаас өөр арга vлдсэнгvй. Ингэж хөдөлмөр хэмээх vйлдвэрлэлийн  хvчин зvйл vvсчээ.  
Францын газарын эзэд, феодалууд тун чиг баян тасаг амьдарч байлаа. Гэвч Америкийг нээснээс хойш алтны наймаа газар авчээ. Алтны наймаачид хязгааргvй хурдан баяжиж эхлэв. Алт ихсэхийн хирээр юмны vнэ өсч байлаа. Феодалуудын хувьд албатуудаас авах татварын хэмжээ нь хатуу заагдсан байв. Өөрөөр хэлбэл 10 кг будаа, 20 өндөг өөр юу байдаг юм. Гэтэл бусад тансаг хэрэглээний зvйлс vнэд орж эхэлжээ. Ингээд феодалууд олноороо ядуурч эхлэв. 1530 онд Францын Гевиодон дvvргийн хамгийн баян газарын эзэн-феодал 5000 Ливрийн хөрөнгөтэй байхад, хотын жирийн нэг худалдаачин 65000 ливрийн хөрөнгөтэй байв. Ингээд ядуурсан феодалууд газраа худалдаж эхлэв. Баян наймаачид ч газарыг яаран авчээ. Мэдээж өв уламжлуулах хэрэгсэл гэдэг утгаараа биш, харин хэцvv vед буцааж зарж болох капитал гэсэн vvднээс. Ингэж газар хэмээх vйлдвэрлэлийн  хvчин зvйл vvсчээ.  
Yйлдвэрлэлийн хvчин зvйлс vvссэнээр, газар, хөдөлмөр, капитал эдийн засгийн эргэлтэнд орсноор техникийн дэвшил, технологийн хөгжил эрс хурдсах  боломж бvрэлдэн бий болов. Гэхдээ капитализмд нэг том дутагдал бий. Энэ бол баталгаа, найдварын хомсдол. Феодалын нийгмийн vед хамжлага ард хичнээн хэцvv vед ч гэсэн эзэн ноёноосоо бага хэмжээний өл залгуулах хvнс авах эрхтэй байж.
Капитализмд ажилчин хvний амьдралын баталгаа тун хэврэг. Өнөөдөр ажилтай байна. Маргааш энэ хэвээрээ байх ямар ч баталгаа байхгvй.

Капитализмын талаархи гарамгай онолчид.

1. Адам Смит. Капиталист нийгэм өөрөө өөрийгөө хөгжvvлээд, хянаад явна. Зах зээл өөрийн дотоод жам ёсоор хөгжих ёстой. Иймд төрийн оролцоог аль болох бага байлгах учиртай гэж vзжээ. Тvvнийхээр бол чөлөөт капитализм - аврал.

2. Маркс. Капитализмын мөн чанар, динамикт тvvн шиг гарамгай анализ хийж чадсан хvн ховор. Гэвч vзэл сурталын хvлээсэнд хэт баригдсан тул саар нэрийг олжээ. Капитализм нь ажилчин ангийг сорж мөлжиж байгаагийнхаа хvчинд л тогтож байна. Гэвч энэ нь  яваандаа хямарсаар мөхөх тавилантай гэж vзжээ. Капитализм нийгмийг мөхөөхөөс өмнө ажилчин анги санаачлагийг гартаа авах учиртай байв.

3. Кейнс. Капитализм гvнзгий хямралд орсон vед тэрээр дэлхийн тvvхийг эгнэгт өөрчилсөн бvтээлээ туурвисан юм. Төрийн оролцоотой зах зээлийн эдийн засгийн онолыг vндэслэгч гэхэд буруудахгvй биз. Өмнөх хоёроосоо ялгаатай нь тэрээ капитализмыг хэт гоёчлон магтсангvй, бас хэт харлуулан шvvмжилсэнгvй. Харин гол согогийг нь олж харж засах талаас нь анхаарсан байна. 

Эдийн засгийн хөгжил болон түүний талаархи онолууд.

Цахим Улаач сэтгүүлийн 16 дах дугаараас

Cуурь нөхцөл.

1. Yсрэнгvй хөгжсөн орнуудын туршлага дээр үндэслэж, тэдний туулсан замналыг ашиглан одоо хөгжиж буй буюу ядуу орнуудын ирээдүйг тодорхойлж, бэрхшээлийг нь шийдэх арга зам хайж болох уу? Ахын алдаа оноон дээрээс дүү нь суралцдаг шиг ийм нэгэн суралцах үйлдэл улс орнуудын хооронд явагдах уу?

2 . Хөгжлийн жор бий юу? Түүнийг түүхээс тунгааж авах уу эсвэл цэвэр эдийн засгийн үүднээс бодож олох ёстой юу? Хөгжингүй орнуудын туулж ирсэн түүхийн үе шатуудыг ядуу орнууд заавал дайрч өнгөрөх үү эсвэл тойроод гарах уу?

3. Эдийн засгийн ялангуяа хөгжлийн тухай энэхүү ярвигтай асуудлыг зөв ойлгож, зохих дүгнэлт гаргаж авахын тулд түүх судлалын аргийг түлхүү эзэмшье гэж үздэг эрдэмтэд олон байдаг. Түүхэн хөгжлийн процесс буюу тодорхой үе шатуудыг заавал дамжих тухай санаа хэр бодитой байж чадах вэ?

4. Эдийн засгийн хөгжил бол зөвхөн эдийн засгийн хүчин зүйлүүдийн үр дүн биш. Энэ бол тухайн нийгмийн эдийн засгийн бус хүчин зүйлүүд тухайлбал хүмүүсийн дадал, заншил, ёс суртахуун, соёл, улс төр, хуульдаа үнэнч байж чаддаг эсэх зэрэг маш олон „гадны" хүчин зүйлүүдийн хамтын бүтээл байдаг. Эдгээр өвөрмөц онцлогуудыг нэг хэв загвар бүхий нэг шалгууртай үе шатуудад хуваарилах нь зөв үү?

5. Түүнээс гадна нийгэм тодорхой үе шат дамжин хөгждөг тухай онол нь баруун европийн соёлоос улбаатай. Энэ онол нь тэгэхээр бусад ядуу орнуудад хэр хэрэгжиж чадах вэ? Ер нь нийгмүүд заавал үе шат дамжин , хөгжлийн нэг шатаас нөгөө шат руу дамжин хөгжих ёстой юу? Тийм ч оновчтой судалгааны арга, тодруулбал санаа биш юм. Гэвч одоогоор өөр сайн арга олдоогүй л байнаа. Энэ түүхэн урсгалынхан дотроос хамгийн „агуу суут" нь биш юмаа гэхэд онол нь ихэд түгээмээл тархаж, өндөр нэр алдарыг олсон хоёр хүний үзэл санаатай танилцья.

Маркс ба түүний „шавь" Ростов.

Марксын хөгжлийн онол.

а) Түүхийн диалектик.

Марксын хөгжлийн тухай сургаалийн гүн ухааны хөрс нь диалектик материализмын онол ажээ. Материализм нь: " хүн бол байгалийн хөгжлийн үр дүнд үүссэн. Хүний ухамсар, оюун санаа бол цэвэр биологийн хувьсалын үр шим. Матери бол хүний ухамсараас хамаарахгүй бие даан оршдог" гэж үздэг гүн ухааны урсгал юм.

Материйн гол шинж нь түүний Хөдөлгөөн болдог. Тэр Хөдөлгөөн нь диалектик зарчмаар Хөгжил болж хувирдаг гэх сургааль ажгуу. (these-antithese-synthese)

Хvний нийгэм ч гэсэн материйн хөгжлийн энэ зарчмаас гажна гэж үгүй. Тэгэхээр диалектик материализмын санааг хүн-нийгмийн түүхэн хөгжилтэй холбон үзснээр Түүхийн Материализм хэмээгч урсгалын үндэслэсэн гэх авай.

Марксын онолоор бол нийгэм нь байнга урагшилж хөгжиж байдаг. Хүний нийгэм бол хүмүүсийн улс төр, эдийн засаг, оюун санааны нэгдэл. Гэхдээ энэ нь хүн бүр адил тэгш гэсэн үг биш. Хэн материаллаг баялгийг, эсвэл түүнийг үйлдвэрлэдэг хүчин зүйлсийг гартаа атгаж байна тэр нийгэмд давуу эрх эдэлдэг гэнэ.

Хүмүүс бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч болон үйлдвэрлэлийн хэрэгслийг гартаа атгагч гэж хоёр хуваагдддаг. Учир нь хөдөлмөрийн үр дүнд баялаг бий болох бөгөөд, нэг хэсэг нь уг баялгийг шууд өвлөж авдаг. Нэг хэсэг нь өвлөж авсан зүйлгүй бол өөрийн хөдөлмөрөө зарж амьдрахаас өөр аргагүй болдог. Иймээс нийгэм ангиудад хуваагддаг. Хүний нийгэм үе, генераци бүрдээ ийм бэрхшээлтэй учирч байсан. Учирсаар ч байх болно.

Тэгээд ч ангиудын дунд зөрчил үүсэх нь зайлшгүй. Энэ нь даамжирсаар ангийн тэмцэл бол хувирна. Ангийн тэмцэл нь нийгмийн хөгжлийн гол хөдөлгөгч хүч болдог юм аа гэж диалектикийн сургаалиа Маркс гуай айлджээ.

Ангийн тэмцэл хурцадсаар хувьсгал гарах нь зайлшгүй. Энэхүү хувьсгалын үр дүнд хуучин бурангуй нийгэм нуран унаж, шинэ дэвшилтэт нийгэмд орж, хөгжлийн шинэ шатанд гарч байгаа хэрэг гэнэ.

б) Хөгжлийн үе шатууд.

Yйлдвэрлэлийн хүч ба үйлдвэрлэлийн харилцаа 2 ын диалектик дээр тулгуурлан Маркс формацийн онолоо боловсруулжээ. Түүнийхээр бол:
- Хүй нэгдлийн үе
- Боолын нийгэм
- Феодализмийн
- Капитализмийн
- Социализм / Коммунизм

Дээрхи үе шатуудыг товч тодорхойлж үзье.

1. Хүй нэгдлийн нийгэм.

Хүн үүссэний дараахи үе, ухамсарт хөдөлмөр бий болж, энгийн багаж зэвсэг хэрэглэж чаддаг. Хамтын хүчээр өөрсдийн өмнө учирсан бэрхшээлийг шийдэж байлаа. Бүгд нийтийн өмчтэй байлаа. Хувийн өмч гэж байсангүй. Ийм учир бие биенээ шулан мөлжих үзэгдэл гарсангүй.

2. Боолын нийгэм

Хөдөлмөрийн хүчин зүйлс боловронгуй болж, хөдөлмөрийн хувааарь бий болсноор хүн төрөлхтөн хөгжлийн дараагийн үе шатандаа орлоо. Хөдөлмөрийн бүтээмж байнга дээшилж байв. Хүмүүс өөрсдөдөө хэрэглэхэс илүү ихийг үйлдвэрлэх болсноор бараа солилцоо үүсэж хөгжив. Хөдөлмөрийн хуваарийн үр дүнд хүмүүс өөрсдийн багаж зэвсгийг эзэмших, улмаар ашгаас өөрийн гэсэн хувь хүртэх сонирхолтой болов. Удалгүй зардлаа хямд байлгах аргийг хайж эхэлсэн нь боол эзэмших сонирхол бий болгов. Ингэснээр боолыг ажиллах хүчний хувьд сорон мөлжих үзэгдэл түгэн дэлгэрэв.
Гэвч боолчууд хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлэх ямар ч сонирхолгүй байв. Эзэд ч тэр үйлдвэрлэлийн өөр хүчин зүйлсийг идэвхитэй хайх болж. Энэ зөрчил даамжирсааар нийгмийн өөр нэг шатанд тулж ирлээ.

3. Феодализм.

Хувийн өмч улам бүр цэцэглэн хөгжив. Тариачид, хамжлагийн ажилчид нь боолуудаас арай илүү эрх чөлөөтэй байлаа. Тэд илүү ихийг бүтээх юм бол өөрсдөд нь оногдох хувь нэмэгдэнэ гэдгийг ч ухаарч байлаа. Үүгээрээ өмнөх нийгмээ бодвол илүү дэвшилттэй байж. Гар урлал, худалдаа наймаа түргэн хөгжиж том том хотууд цэцэглэн хөгжвөө.
Тариачид худалдаачид хөдөлмөрлөж баяжихийн хирээр феодал эздийн байр суурь хүчтэй ганхаж байлаа. Нэг талд эрх мэдэлтэн язгууртан нөгөө талд улам бүр баяжиж буй энгийн ардын хооронд дайсагнал хурцадсаар хөрөнгөтний буюу "иргэний" хувьсгал гарчээ.

4. Капитализм.

Yйлдвэрлэлийн хэрэгсэл (суурь машин, багаж техник гэх мэт) үйлдвэрлэдэг үйлдвэрүүд хувийнханы гарт улам бүр хүчтэй хөгжив. Yйлдвэрлэлийн хүчин зүйлс, санхүү мөнгө, техник технологи буюу капитал нь энэ нийгмийн гол хөдөлгөгч хүч болж байлаа. Ашгийн төлөө улайрсан тэмцэл, техникийн дэвшил, энергийн эх үүсвэр, дэлхийн худалдаа, дэлхийн зах зээл, хэт үйлдвэрлэл.
Энэ нийгмийн бусдаасаа ялгарах гол шинж нь ажилчин анги ба хөрөнгөтөн ангийн хоорон дахь эвлэршгүй тэмцэл бөлгөө гэж сартваахи Марх үзжээ. Ажилчид өмчгүй учир зөвхөн өөрийн хөдөлмөрөө үнэлж зарна. Капиталистууд харин тэдний хямд хөдөлмөрийг "сорон мөлжих" замаар нэмүү өртөг бий болгож их ашиг олж байлаа.
Гэвч капиталистууд хоорондоо байнга өрсөлдөх шаардлага гарна. Тэд илүү их хөрөнгө хуримтлуулж, шинэ техник, технологи, бүтээмж сайтай үйлдвэрлэлийн төлөө маш их хөрөнгө хаяж байлаа. Техникийн дэвшил ч асар хурдацтай хөгжив.
Гэвч удаан хугацаанд зардал өсөхийн хирээр эцсийн бүтээгдэхүнээс орох ахиуц ашиг ямагт буурч байлаа. Капиталистууд энэ үзэгдлээс зугтахын тулд хямд ажиллах хүчтэй гадаад оронд хөрөнгө оруулалт хийж, хөрөнгөө гадаад руу гаргаж байв. Энэ нь ашиг буурах хуулийг тур зууртаа л „аргалж" байв. (Маркс капиталистууд гадаад руу хөрөнгө оруулахыг эдийн засгийн империалист түрэмгийлэл гэж үзжээ)
Капиталын хуримтлалын нэг хэсгийг гадаадад гаргаснаар ашиг буурах аюулыг багасгав. Мөн дотооддоо капиталистууд Монополи үүсгэх замаар өрсөлдөөнийг хааж байх эрмэлзэл хүчтэй байв. (монопольт капитализм)
Энэ нь капиталист нийгэм нуран унах аюулыг бүрэн арилгаагүй ч тур зуур тогтоож байлаа. Гэвч асар хүнд хөдөлмөрт талхигдсан ажилчид, хэт үйлдвэрлэл болон ашиг буурах хуулийн занганд орсон капиталистуудын дайсагнал хурцадсааар пролетарийн агуу их хувьсгал өрнөх тохироо бүрдэв ээ.

5. Социализм

Yйлдвэрлэлийн хэрэгсэлд нийгмийн өмч ноёрхох болно. Yйлдвэрлэлийн хамтын буюу нийгэмлэг шинж болон хувийн явцуу сонирхол 2 ын хоорон дахь зөрчил арилсан байх болно. Бүх хүн хамтаараа үйлдвэрлэж, хамтаараа үр шимийг нь хүртэх болно. Бүх хүн үйлдвэрлэлийн бүтээмжинд анхаарах болно. Ингэснээр эдийн засаг асар хурдацтай хөгжинө. Хүнд аж үйлдвэрийн хөгжил ч түргэсэх байх болно. Учир нь урам зоригоор дүүрэн ажилчин анги өөрсдийн сайн сайхны төлөө ажиллаж байгаа юм.
Гэвч үйлдвэрлэлийн хүч хурдтай хөгжснөөр үйлдвэрлэлийн харилцаанд зөрчил гарна. Хүмүүс ихийг бүтээх боловч, хэн хэрхэн үр шимийг нь хүртэх вэ гэдэг дээр бэрхшээл үүснэ. Гэвч энэ бол тийм ч айхтар зөрчил биш юм. Улс төр болон ёс суртахууны хүрээнд зохицуулж болно. Зөв зүйтэй эдийн засгийн бодлого, удирдлага нь өөр ямар нэг бэрхшээл үүсгэхгүй байж чадах юм аа.

6. Коммунизм

Ангигүй нийгэм байх болой. Баялгийн хуваарилалт нь цоо шинэ зарчмын дагуу явагдана. Ажиллах сэтгэлгээ, техникийн дэвшил нь асар хурдан хөгжих үндсийг таввина. Нийгмийн баялаг ч олон түмэнд нээлттэй хүртээлтэй байх болно. Хүн сайн дураараа чаддагийнхаа хирээр ажиллаж, хүссэнийхээ хирээр авах болно оо.

Марксын онолыг одоогийн хөгжиж буй гэгдэхи ядуу орнууд дээр хэрэгжүүлж болох уу?

Ядуу орнуудын хөгжлийн түвшинг Марксын системд хэрхэн байршуулах вэ? Хөгжингүй баян орнуудыг Марксынхаар капитализмын хожуу үеийн орнууд гэж үзвэл хөгжиж буй ядуу орнуудыг капитализмын өмнөх үеийн орнууд гэж үзэж болох уу?

Ингэж ангилах нь бас л учир дутагдалтай юм. Яагаад гэвэл олон улсын эдийн засгийн харилцааг тусгаагүй байна. Феодализмаас Капитализмд шилжсэн үе болон капитализмын өмнөх үеээс монополит капитализм руу шилжсэн үе шатууд бух улсуудад нэгэн зэрэг явагдсангүй.

Эрдэмтэн Манделийн үзсэнээр хөгжингүй орнууд түрүүлж капитализмд орсон учраас давуу талтай болсон. Тэр давуу талаа ашиглан өөрсдөө улам ихийг үйлдвэрлэж эхэлсэн. Улмаар дэлхийн бусад орнууд зөвхөн хэрэглэгч болж хувирсан. Мөн тэднээс түүхий эдийг нь хулгайлж эсвэл хямд үнээр авснаар капиталист орнууд улам бүр баяжиж байхад ядуу орнууд улам бүр ядуурсан. Ядуу орнуудад капитал хуримтлал, ялангуяа техникийн дэвшил явагдах нөхцөлгүй болсон.
Ингэхээр Марксын уе шат дамжих формацийн онол амьдралтай нийцэхгүй юм. Яагаад ядуу орнууд ядуу байна вэ гэвэл баян орнууд тэдэнд боломж өгдөггүйгээс тэр. Тэгэхээр баян орны явсан замаар ядуу орон хөгжинө гэж байж болохгүй гэж Мандел дүгнэжээ.

16-18 р зууны Европ болон одоогийн ядуу орнуудын хувьд ижил төстэй зүйл их байгаа ч ялгаатай зүйл бүүр ч их байна. Тэр үеийн европийн орнууд асар их колони эзэмшиж, дээрэм тонуул, цэрэг зэвсэгт түшиглэсэн эдийн засгийн бодлогоор асар их капитал хуримтлуулсан юм. Одоогийн ядуу орнуудад тийм боломж алга. Мөн Европийн орнуудад ажилчний хүнд хөдөлмөрийг маш багаар үнэлж байв. Одоо орчин үед тийм боломж бас л хомс.

Ядуу орнууд олон улсын эдийн засгийн харилцаанд 2 үүрэг гүйцэтгэж байв. Хөгжингүй орнуудад түүхий эд нийлүүлэх. Мөн бэлэн бүтээгдэхүүн худалдаж авах. Ингэснэээр хөгжингүй орнуудад капиталын хуримтлал түргэсэж, ашиг буурах хуулийн нөлөө саарах юм. (илүүдэл бүтээгдэхүүнээ гадаадад гаргах, капилталаа гадагши байрлуулах гэх мэтээр)
Ингэснээр ядуу буюу хөгжиж буй орнуудад үйлдвэрлэл хөгжих хөрс суурь бүрдэж өгөхгүй байх болно.

Ядуу орнуудад хөдөлмөр хямд учир ийшээ капитал их цутгах болно. Хөгжингүй орнуудын капиталистууд өөрсдийн капиталаа энд байрлуулчих учир цаад ядуу оронд нь өөрсдийн шинэ техник технологи бүтээх тааламжтай орчин үүсэх нь юу л бол.

Ядуу орнуудад одоо ч гэсэн феодалын харилцаа байна. Ажилчдын хөдөлгөөнийг дарж байхын тулд гадаадын капиталистууд феодалуудыг нууцгай дэмжиж болох юм. Ингэснээр ядуу орнуудад шинэ нийгэм өөд дэвшлийг хангах нөхцөл муудна. Үүнээс гарах арга нь Марксынхаар бол дэлхий даяар өрнөх пролетари хувьсгал юм.


РОСТОВИЙН Хөгжлийн шатлалын онол.

1960 он. Ростов гуай энэ онолоо Марксын онолтой төстэй гэхдээ түүнтэй өрсөлдөж болохуйц нэгэн хувилбар гэж үзсэн байдаг. Гол ялгаа нь нийгмийн түүхэн хөгжлийн гол хүч юу вэ? Мөн бие хүн нийгмийн коллектив байдалд ямар байр суурь эзлэх вэ гэдэг дээр бий болов уу. Марксын онолоор бол түүхэн хөгжлийн гол мотор нь ангиудын эвлэршгүй тэмцэл байдаг. Энэ тэмцэл нь хувьсгалаар шийдлээ олдог. Хувьсгал нь шинэ нийгэмд орох шилжилт болно. Түүнчлэн үйлдвэрлэлийн хүч ба үйлдвэрлэлийн харилцаа хоёрын зөрчил буюу материаллаг сонирхол нь гол шалтгаан болж дараа нь улс төр нийгмийн шилжилт үр дагавар болж шинэчлэгддэг,
Єөрөөр хэлбэл материаллаг сонирхол буюу эдийн засаг бол суурь юм.
Ростов үүнийг өөрөөр үзсэн. Түүний хувьд хүмүүсийн сэтгэлгээ болон улс төрийн үзэл бодолыг өөрчлөхийн тулд материаллаг орчныг өөрчлөх хэрэгтэй гэдэг Марксын санаа буруу байсан.
Ростовын хувьд оюуны (нийгмийн ухамсар) болон материаллаг орчны өөрчлөлт нь нэгэн зэрэг явагдах бие биендээ харилцан нөлөөлж байдаг хүчин зүйлүүд юм. Сэтгэлгээний хувьсал нь өөрөө ч материаллаг өөрчлөлтийн эх болж болох талтай. Марксын хувьд үйлдвэрлэлийн харилцаанд ангийн тэмцлийн үр дүнд шинэ дэг журам тогтоодог.
Тэгвэл Ростовийн хувьд хамгийн гол нь хүмүүсийн „нийгмийн өмнө хүлээх хариуцлагаа ухамсарласан байдал" чухал нөлөөтэй. Жишээ нь улс орноо хөгжүүлэх гэсэн юмсан гэсэн эрмэлзэл зарим соёлт хүнд гүн бат байдаг бус уу?
Энэ эрмэлзэл нь хүний нийгмийн хөгжлийн гол хөдөлгөгч хүч болдог гэж Ростов гуай үзжээ.
Мөн эдийн засгийн хэлбэршлийн үе шатууд нь дотроо хэд хэдэн сектор салбартай байна. Зарим нэг сектор нь түлхүүр үүрэг гүйцэтгэж бусад нь үр шимийг нь хүртэж байдаг. Ядуу ба баян орны гол ялгаа нь тухайн орнуудад ямар сектор түлхүү хөгжсөн байна вэ гэдэгт оршино.
Мөн Ростов гуай хөгжил заавал үсрэлтийн тухайлбал диалектик байх албагүй гэж үзсэн. Хөгжил бол гол нь тарсалтгүй байнга аажуухан боловч урагшилж байх ёстой. Ангиуд хоорондоо заавал тэмцэх албагүй. Харин тэд нийгмийн өмнө хүлээсэн үүргээ ухамсарлаж, хамгийн гол нь унасан ч боссон ч хамтдаа шүү гэдгээ ухамсарласан байхад л болно. Харилцан буулт хийх, зөвших, ойлголцох нь марксист дайсагналаас хамаагүй илүү үр дүнтэй гэж тэрээр сургасан бөлгөө.

Хөгжлийн түвшнүүд (хэлбэршлүүд, шатлалууд)

Ростов дараахи 5 хэлбэршлийн тухай санааг дэвшүүлжээ.
- уламжлалт нийгэм
- шилжилтийн нийгэм
- эхлэлийн нийгэм –(„take-off-society")
- хөгжсөн нийгэм
- (-өргөн, -хэт) хэрэглээний нийгэм

Уламжлалт нийгэм:

Хөдөө аж ахуй зонхилон хөгжсөн байдаг. Улс төрийн эрх мэдэл нь цөөхөн баячуудын гарт байх нь элбэг. Мөн гэр бүл асар их үүрэгтэй. Тухайлбал ач хүү нь өвөөгийнхөө зааснаар л явдаг гэх мэт. Мухар сүсэг, шашны зарим зан үйл газар авсан байдаг. Орчин үеийн үйлдвэрийн хэрэгсэл маш бага нэвтэрсэн.

Шилжилтийн нийгэм:

Мухар сүсгийн нөлөө арилж, шинийг эрэлхийлэх, бусдийг дуурайх хандлага хүчтэй ажиглагдана. Шинэ техник технологийн төлөөх эрэл хайгуул эрчимжинэ. Банкууд үүсч, дэд бүтэц сул боловч хөгжиж эхэлнэ. Шинэ элитүүд өсөн гарч, улс төрд эрүүл өрсөлдөөн нэмэгдэнэ. Ростовийн хувьд хөгжлийн гол тулгуур хүч нь энэ шатны (хэлбэршлийн) хувьд улс төрийн зөв төлөвшил болой.

Эхлэлийн нийгэм:

Ємнөх хэлбэршлүүдэд гарч байсан улс төр нийгмийн бэрхшээлүүдийг даван туулсан байна. Эдийн засгийн хөгжил сааралтгүй, эрчимтэй явагдана. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 5-10 хувь өснө. Санхүүгийн хүчирхэг дэд бүтэц бий болно.

Хөгжсөн нийгэм:

Хөрөнгө оруулалт өснө. Шинэ техник технологийн эрчимт өрсөлдөөн зах зээлд ноёлно. Хүмүүсийн орлого эрс өсөж, гадаад худалдааны нөхцөл тааламжтай болно.

Хэрэглээний нийгэм:

Ростовийнхоор бол хөгжлийн сүүлчийн буюу хамгийн өндөрт хүрсэн түвшин юм.
Нэг хүнд оногдох бодит орлого нь амьдралын баталгаажих доод түвшнээс хамаагүй өндөр байх юм. Бүх нийтээрээ баян тансаг нийгмийнхээ үр шимийг хүртэж аз жаргалтай тайван тэнүүн амьдрах болно.

Ростовийн онолыг ашиглан хөгжиж буй орнуудыг тодорхойлох нь.

Ростовийн хувьд өнөөгийн хөгжингүй орнууд нь хөгжсөн буюу хэрэглээний гэх түвшинд хүрч хөгжсөн байна. Тэгвэл ядуу орнууд дорхи 3 түвшинд хамаарах нь. Харин яг аль хэлбэршилд нь хамаарах вэ гэдэг дээр бэрхшээл их гарч байна.
Ядуу орнуудын хувьд хөгжилд хүргэдэг динамик хүч бага байна. Хүмүүсийн ухамсар дорой, эрмэлзэл сул, нийгмээ, хөгжлөө гэх сэтгэлгээ суугаагүй байгаа учир яг энэ дараалалаар хөгжих эсэх нь эргэлзээтэй.
Маркс колоничлолыг мөлжлөгийн нэг хэлбэр гэж үзсэн бол Ростов харин ч эсрэгээр колоничлол нь ядуу орнуудад эерэг нөлөө үзүүлсэн гэж санаа дэвшүүлсэн байдаг.

Маркс болон Ростовын онолуудыг харьцуулах нь.


Ростовын уламжилалт нийгэм = Марксын Феодализм.
Марксын хүй нэгдлийн нийгэм ба, боолын нийгэм гэсэн үе шатууд Ростовийн онолд байхгүй байна.
Шилжилтийн нийгэм = Капитализмын түрүү үе
Эхлэлийн нийгэм = капитализмын оргил үе
Хөгжсөн нийгэм = капитализмын хожуу үе
Хэрэглээний нийгэм= социализм, коммунизм


Yе шатлалын онол зөв байж чадах уу?

Маркс, Ростов нарынх шиг ийм загвар байж болох уу? Байлаа гэхэд хөгжингүй орнуудын явсан энэ үе шатууд одоогийн ядуу орнуудад „тохирох " уу? Хятад, Хойд Солонгос гэх зэрэг орнууд феодалийн нийгмээс шууд капитализмд орсон. Мөн Европийн орнууд дотор ч гэсэн Испани, Португали гэх зэрэг уламжилалдаа хэт баригдсан ядуу хоцрогдсон орнууд байна.
Мөн дараахи шалтгаанууд байна:
-Олон ядуу орнууд өөрсдийн хөгжлөө маш доод шатнаас эхэлж байна. Гэтэл одоогийн хөгжингүй орнуудын хувьд эхэлж байсан цэг, орчин хамаагүй өөр, тааламжтай байсан гэж болохоор.
-Англи жишээ нь колониосоо хямд түүхий эд авч аж үйлдвэрээ хөгжүүлж хүчээ авсан байхад, Герман шал өөр аргаар тухайлбал шинэ технологид шүтэх замаар хөгжсон байх жишээтэй. Ийм ялгаатай орнуудыг хөгжлийн нэг загварт (шатлалд) хүчээр чихэн оруулж болох уу?
-Ядуу орнууд бусдаас хараат байдалд байна. Гэтэл өнөөгийн хөгжингүй орнууд анх "эхэлж" байхдаа харьцангуй бие даасан, чөлөөтэй байсан.
-Одоогийн ядуу орнуудад хөдөө аж ахуй ноёлж байна. Гэтэл хөгжингүй орнуудад аж үйлдвэржилт эхлэхийн өмнө гар урлал, мануфактур сайтар хөгжсөн байсан.
-Европ хүн амын илүүдлээ австрали, америк руу цагаачлуулах замааар аргалж байсан. Гэтэл одоогийн ядуу орнууд (ази, африк) хүн амын хэт өсөлтөө хэрхэн зохицуулах аргаа олоогүй байна.
-Уламжилал, ёс заншлын ялгаа их байна. Хөгжсон орнуудад уламжилал тийм ч хүчтэй биш байхад одоогийн ядуу орнууд уламжлалдаа маш үнэнч байна. Тэр нь нийгмийн хөгжилд саад болж байсан ч хамаагvй.

Дvгнэлт.

Хөгжил гэж юу юм бэ, түүний хөдөлгөгч хүч нь юу вэ гэдэг олон үеийн эдийн засагч, философчид, их сэтгэгчдийн толгойгоо гашилгаж байсан сэдэв байсан, байсаар ч байна, байх ч болно.
Марх, Ростов 2 ын онолууд хэдий зарим нэг алдаа дутагдалтай ч , энэхүү хөгжлийг түүний процессийг ойлгоход гол тулгуур сургааль болж өгч байна. Ойрын хэдэн арван жилдээ ч энэ байр сууриа алдахгүй биз ээ.
Хөгжсөн орнуудын загвар, туршлага, туулсан зам мэдээж одоогийн ядуу орнуудад хэрэгжихэд бэрх юм. Гэвч зарим нэг тодорхой нэг бэрхшээлийг шийдвэрлэх арга замыг тодорхойлсоор байх нь дамжиггүй биз ээ.


Ашигласан материал:
Hemmer. Wirtschaftsprobleme der Entwicklungländer. 2. Auflage