Гётёгийн нэрэмжит Франкфуртын их сургууль, Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн их сургууль хамтран шилжилтийн эдийн засагтай орнуудын талаар семинар зохион байгуулав. Оросын талаас 10 оюутан 3 багш, Германы талаас мєн 10 оюутан 3 багш 2004 оны 11 сарын сvvлийн долоо хоногт Москва хотноо чуулав. Миний бие Германы багт багтан, сурч буй Франкфуртын их сургуулиа тєлєєлєлєн энэхvv уулзалтанд оролцлоо.
Асар том хот хэмээх ухагдахуун.
Европдоо хамгийн томд тооцогдох (Франкфуртын) нисэх онгоцны буудлаас "Сибирь" хэмээх Орос компаний онгоцоор биднийг хєєрєх vед Германд дулаахан, чийглэг байв. 3 цаг орчим нисээд оройн 7 цагийн vед Москвагийн захад хvрлээ. Москва ч vнэхээр агуу том юм аа. Тээр дор замын гэрэлтvvлэгч, айлуудын чийдэн яралзах нь асар том гэрлэн далай дээгvvр хєвж яваа юм шиг эсвэл огторгуйн одод бvгд шар єнгєтэй болоод тээр дор хивс болоод дэлгэгдсэн мэт. Дээгvvр нь нилээн удаан ниссэн боловч нєгєє захыг нь олж харсангvй. Тэнгэрийн хаяа, их хотын хаяа хоёр тэртээ хол зурвас болон нийлэхийг л арайчvv ялгаж байв даа.
Цас мєс жавар.
10 сая хvнтэй асар том энэ хотод олон улсын хэмжээний нилээн олон онгоцны буудал байдаг гэнэ. Тэдгээрийн нэг Домодедова-д газардахад цас, мєс нь цайран гялтганаж, жихvvн жавар нь ид тачигнаж байлаа. Германы зєєлєн уур амьсгалд дассан бололтой эхэндээ нилээн цочирдов. Гэвч тєрєлх хот Улаанбаатартаа ирсэн мэт сэтгэгдэл тєрєєд, бага нас маань санагдаад, мартагдсан аялгуу эгшиглээд явчихлаа. Нулимс цийлэгнээд, хамар шархираад ирсэн нь харин хvйтэнд даарсанаас уу, эсвэл нутгаа vгvйлэх сэтгэлийнх vv гэдгийг ялгах сєгєє гарсангvй. Дулаан байр бараадан халтирч уначихгvйг хичээсхийн алхав. Бусад Герман оюутнуудаа харвал гэдрэгээ савахгvй гэсэн бололтой байдгаараа тонгойсон байх ба ам хамараа сайтар битvvлээд тогоруу шувуу адил бєг бєг шогшуулж явлаа. Тэдний хувьд энэ хvйтэн агаар vнэхээр шоок байсанд эргэлзэх юм алга.
Дэлхийн хамгийн сvрлэг дотуур байр?
Ингэж давхисаар Ломоносовын их сургуулийн дэргэд хvрч ирэхэд, асар том хирнээ гоёмсог хийцтэй орд харш гэмээр эд ємнє сvндэрлэж байлаа. Энэ аварга байгууламж нь бараг жижиг хот л гэсэн vг. Дотроо лекцийн заал, оюутны дэлгvvр, хэдэн арван дэлгvvр, гуанз, банкны салбар гээд єч тєчнєєн юмтай гэнэ. Гэрэл цацруулан, нэг л нууцлаг шаргалтах энэ ихэмсэг харшийг дэлхийн хамгийн гоё оюутны дотуур байрнуудын нэг гэдэгтэй маргах хvн ховор биз.
Тусгай хангамж.
Оюутны байранд бид "В" хэсгийн 16 давхарт байрлав. Энэ давхар нь лифтнийхээ хажууд давхар жижvvртэй. Тэнд нь ихэвлэн Орос Бабушка нар эвшээсхийн сууж байна. Зvсмэл шалтай, цэвэрхэн жижиг гудамтай. Энд тэнд савхин бvрээс бvхий тохилог буйдангуудтай. Ихэвчлэн аспирантур хийж байгаа хvмvvс байрладаг арай л онцгой давхар бололтой юм. Магадгvй олон улсын оюутан солилцооны хєтєлбєрийн дагуу буюу нэмж сvр оруулсхийвээс "шинжлэх ухаан, судалгааны ажлийн шугамаар ирж байгаа гадаадын зочид тєлєєлєгчид" гэсэн утгаараа бид энэ давхарт тухлах эрх эдлэх нь зvй ёсны хэрэг байсан биз ээ. Орос оюутнууд єдрийн хоолоо олж идэхийн тулд нилээн урт дараалалд зогсох хэрэгтэй болно. Тэгвэл бид арай нэг єндєрлєг газар, тусгайлан бэлдсэн ширээний ард залрах бєгєєд тусгай зєєгч гаргуулан vйлчлvvлж байсан болно. За даа социализмын vед хvн бvр адил гэдэг байсан. Гэтэл vнэн хэрэгтээ кастын нийгмийнх шиг ангит систем vйлчилж байсны ул мєр эхнээсээ ингээд илэрч л байлаа.
Харуул хамгаалалт.
Орос оронд Чечений болон олон улсын террористуудтай хийж буй дайн vргэлжилсээр байгаа гэдгийг сануулах нэг зvйл нь байнга таарах харуул хамгаалалтынхан байлаа.
Оюутны байр нь л гэхэд єнцєг булан бvртээ 24 цагаар ажиллах харуулын байруудтай. Тэнд нь єдрийн цагаар нэг, шєнийн цагаар хоёроос гурван цагдаа нар сууж орсон гарсан хvмvvсийн бичиг баримтыг нягтлан шалгана. Театр, музей ер нь хvн олон цугладаг бvх газар тємєр илрvvлэх тєхєєрємж дундуур гарна. Улаан талбайн дэргэд байх нэг театр руу орох гэж хvйтэн гудамжинд асар урт дараалалд зогсон байж арайхийн хамгаалалтынхныг нь єнгєрч байв. Автомат буу (Ака?) ныхаа амыг над руу чиглvvлээд, гохоо дарахад бэлэн байсан нэг цэрэг солгой гараараа миний зургийн аппаратыг нилээн болгоомжтой vзэж байхад айхгvй ч гэсэн аягvй гэгч нь болж, нуруу хvйт оргиод явчиж байж билээ.
"The winner takes it all?"
Бидний семинарын ажлын гол сэдэв нь The winner takes it all? буюу Шилжилтйин vе дэхь эдийн засгийн єсєлт, хєдєлмєр эрхлэлт, орлогийн хуваарилалтын тухай байлаа. Семинарыг Франкфуртын их сургуулийн эдийн засгийн тэнхимын профессор Тамаш Бауар хэмээх Унгар гаралтай Герман эрдэмтэн нээж vг хэллээ. Дараа нь Оросын талаас гэх мэтчилэн ээлжлэн vргэлжлэв. Тэгээд оюутан бvр бэлдсэн сэдвийнхээ дагуу Герман хэлээр илтгэл тавьж санал шvvмжлэл єрнvvлж билээ. Орос оюутнууд илтгэл тавина гэж, ер нь цаас харж байгаад vг, vсэг, цэг гээлгvй дуржигнатал уншдаг хэвшилтэй мэт санагдав. Зарим єдрvvдэд нь Оросын нєлєє бvхий том эрдэмтэд ирж лекц уншина. Ахмад эрдэмтэд нь хувьчлал, vнэ чєлєєлєлт гэх зэрэг реформуудын талаар сэтгэл дундуур байдаг, хуучин арай дээр байсан гэх санаагаа нуухгvй байлаа. Залуу эрдэмтэд нь харин овоо гайгvй. Шинэчлэл зайлшгvй байсан. Гэхдээ одоо Орост зах зээлийг тєр биш харин баячууд, олигархиуд хянаж байгаа нь нууц биш гэсэн санааг тун зоримог хэлж байлаа.
Yндсэрхэг vзэл нь Орос орныг єєд татах уу, доош чангаах уу?
Оросууд єєрсдийн хvчинд хэт их найддаг бололтой. Социализмаас Капитализм руу шилжих шилжилтийг 400 хоногт багтааж хийхээр эдийн засагчид нь тєлєвлєж байсан гэх. Ер нь зах зээлдээ, аж vйлдвэрийн салбартаа гадаадынхныг оруулах тун дургvй гэнэ. Хvмvvс нь ч тэр гадаадынхыг нэг их таашаадаггvй юм шиг. Энгийн жишээ хэлэхэд л гудамжинд хар арьстан бараг харагдахгvй. Тэднийг байнга зодож, дээрэлхэж, хавчин гадуурхдаг гэнэ. Дээд сургуулиудад нь ч Африк оюутан тун цєєхєн. Харин Хятадууд нилээн харагдаж байв. Лав Ломоносовын их сургуульд олон зуун Хятадууд боловсрол эзэмшиж байгаа юм байна.
Зарим нэг Орос оюутантай ярьж байхад их гvрний vзэл цєєнгvй цухалзана. Сэтгэлгээ нь "агуу Орос ухаан" гээч юманд тvшиглэдэг бололтой. Оросуудын энэ зантай холбоотой байж мэдэх нэгэн жишээ авья. Чехvvд зах зээлээ нилээн сайн нээж, барууны хєрєнгє оруулагч нарт vндэснийхээ бахархалуудын нэг Шкода гэгч машин заводоо хувьчилчихсан бололтой юм. Єнєєдєр Шкода Европдоо байр сууриа бататгах улмаар єргєтгєх эхлэлээ тавьжээ. Харин урьд нь Шкодатай яг ижил хэмжээнд єрсєлдєж байсан Оросын Лада сураг тасрав. Миний ажигласнаар Москва хот гадаадын хямдхан, хуучин, чанар муутай импортын машинаар дvvрсэн байсан даа.
Спорт, стадион.
Оросууд Олимпод зэгсэн амжилттай оролцдог. Yvний нэг нууц нь Оросууд биеийн тамир, спортоор хичээллэхийг их дэмждэгт орших болов уу. Баячууд нь гольф, газарын тенниисны тєрєлжсєн хувийн клубд их хичээллэдэг юм байна. Залуус нь гvйж харайх, цана чаргаар гулгах, тєрєл бvрийн бємбєг хєєх зэрэгт маш их цаг зарцуулдаг санагдсан. Ломоносовын Их сургуулиас чанх хойшоо алхаад нэгэн гvvр шиг байгууламж дээр очно. Уг гvvрэн дээрээс Москва хотыг бvхэлд нь харж болно. Хамгийн тvрvvнд нvдэнд туссан зvйл нь асар том олимпын стадион байсан юм. Уг гvvрний яг хажууд бас л нэг цана, чаргаар vсэрч харайдаг бололтой нилээн єндєр байгууламж дvнхийж харагдсан.
Хоолны газрууд.
Манай аав дєчин жилийн тэртээ Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн Их сургуулийг дvvргэсэн юм. Тэр сургуулийг нь очиж vзээд, улмаар амьдарч байсан оюутны байранд нь долоо хоног ч атугай байрлаад авсандаа тун их олзуурхаж байлаа. Аав сурч байхдаа нилээн олон орос хоол хийж сурсан юм. Тэдний нэг болох тэр Борщ гэдэг улаан шєлєнд нугасгvй дуртай байдаг байж билээ. Ингээд зориуд Му-Му гэсэн орос vндэсний хоолны газар орж vзлээ. Сvлжээ маягаар ажилладаг, зэгсэн тохилог газар юм. Хоолны хэмжээ нь жижиг байснаас тэр vv vнэ нь арай л ахадсан мэт санагдаж байлаа. Орос тогоочийн хийсэн оригинал Борщ захиалав. Сайхан харагдах авч, амтны хувьд яагаад ч юм бэ санаанд хvрсэнгvй. Харин Улаан талбайн хажууд байх Пироги -ний газар хоол сайтай байсан тул тэдний байнгийн vйлчлvvлэгч болохыг шахав. Хотын тєвд нэгэн Узбекvvдийн гэх нэг жижиг ресторан байх. Монгол маягаар тохижуулсан, хоолнууд нь Чингис, Бат гэх зэрэг хаадын нэртэй, ер нь нилээн тєв Ази маягийн хоолоор дагнадаг бололтой. Амт, чанар харьцангуй сайн, vнэ нь хямд санагдсан.
Диско.
Биднийг нэгэн удаа Фабрик гэж нэртэй дисконд оруулж сонирхуулав. Гаднаа бахим чийрэг биетэй хамгаалалтынхан байх бєгєєд хvмvvсийн ємссєн зvvснийг шалгаж, дотогши нэвтэрч болох эсэхийг шийднэ. Мєн хvйтэн халуун зэвсэг байна уу гэдгийг мэдэх гэсэн бололтой металл илрvvлэгч хэрэглэнэ. Германаас ирсэн зочид гэж бvртгvvлсэн тул нэг их саадгvй оров. Монголд бол байдаг л нэг диско юм. Хєл тавих зайгvй шахам чихсэн байлаа. Шинэ Оросууд, тэдний хvvхдvvд ч тун баян тансаг юм аа. Гоолиг гоолиг охид, бvсгvйчvvд нуруу туруу, хєл гуяа гялалзуулан Холливуудын ододыг санагдуулам тун ч нvvрэмгий хувцасласан байх ба Парисын гоё хувцас (моод, дизайн?) шалгаруулах тэмцээнд орсон мэт сэтгэгдэл тєрснийг нуух юун. Гэвч, миний бие цорын ганц Ази гаралтай гадаадын дискочин байснаас тэр vv хvссэн хvсээгvй олны анхаарлыг татаж байгаа мэт санагдаад байсан тул даруу тєлєв байж, хэн нэгний єдєєн хатгалганд єртєхгvй байхыг урьтал болгов. Учир нь хэмээвээс, урьд цагт Дрезденд байхдаа хэлний курсийхэнтэйгээ хамт нилээн vнэтэй нэг дисконд орсон юм. Тэгээд ангийнхаа єндєр Словак охинд Монголчууд багадаа пионерын зуслангийн vдэшлэгэнд яаж бvжиглэдэг байсныг vзvvлж, талбайн тєвийг эзэгнэнхэн байсан билээ. Тэгээд уруулаа норгох санаатай гvрvvшиг шар айраг авах гээд явж байтал нэгэн Герман залуу манийг тун ч хvчтэй мєрлєж аваад: "чамд орчуулагч хэрэгтэй байна уу" хэмээн ихэд зэвvvн єнгєєр асууж байсан нь санагдсан хэрэг.
Зах.
Хєтєлбєрийн дагуу бид дуу хєгжмийн зах сонирхов. 2 давхар байшинд маш олон лангуунууд байрлах бєгєєд лангуу бvр DVD, CD-Rom, Software, mp3, Vidio-CD зарна. Магадгvй ихэнхи нь буруу замаар олж авснаас тэр vv хямдхан. Оросын болон гадаадын хамтлаг дуучдын бараг бvх дууг тэндээс олж болно. Дундаж нэг аудио диск 120 орчим рублийн vнэтэй. Энэ нь ойролцоогоор 3-4 евро гэсэн vг. Германд зардгаас хэд дахин хямд байсан тул бид тус бvрдээ ганц хоёр кино, дууны диск авлаа. Дараа нь нэг хvнс, барааны захаар оров. Германуудад их сонин байгаа нь илт. Надад лав Улаанбаатарын 1- р хороололын урд байдаг Хар Хорин зах дээр явж буй мэт сэтгэгдэл тєрєєд, их л танил санагдсан даа. Гэхдээ манайхыг бодвол тохижилт сайтай юм.
Дуурь, музей, сvм.
Нэг дуурийн театрт Евгений Онегин vзэв. 10 жилд байхдаа уран зохиолын шалгалтын билет гэж их уншдаг байсан тул vзэхэд урамтай. Царайлаг, авьяаслаг Орос дуучид ч vнэхээр сайн тоглох юм. Пушкиний нэрэмжит гэх тvvхийн музейг vзсэн боловч цаанаа л нэг бvvдгэр уйтгартай байлаа. Оросын ардын урлагийн Березка хэмээх чуулгын тоглолт сонирхов. Yндэснийхээ хувцасаа тун чиг дэгжин ємссєн олон арван Орос бvсгvйчvvд эвлэг намбалаг бvжицгээх юм. Тэдний хєдлєн явах нь асар том ширээн дээр тос асгаад дээр нь модон хvvхэлдэйнvvдийг нааш цааш зєєдєн гулсуулах мэт. Оросууд сvмvvдээ их сайхан арчилж тордож, их цэвэрхэн байлгах. Заримд нь орохоор эртний урлагийн музей, эсвэл уран зургийн галерей шиг л байж билээ.
Улаан талбай ба Арбатын гудамж.
Москвад ирсэн хvмvvс хамгийн тvрvvнд Улаан талбайд ирж vздэг. Тэгээд vзсэн хvн бvрт гvнзгий сэтгэгдэл тєрдєг. Тэнгэр, vvл, байшин, барилга, хийц энэ бvхэн нэгэн цэгт найралт тєрхийг олж зохицон байрлажээ. Ялангуяа, vvр цайж, нар мандахыг энд ажиглаж зогсох vнэхээр vзэсгэлэнтэй сvрлэг. Тэнгэр єєрєє туйлын євєрмєц єнгvvдийг солонго адил vечлэн vзvvлэх бєгєєд хором бvр тэдгээр нь єєрчлєгдєх нь vнэхээр гайхалтай. Харин єнєє алдарт шинэ, хуучин Арбатын гудамж нь тийм ч vзvvштэй харууштай газар биш юи гэж бодогдов. Хуучин Арбатын гудамж нь бэлэг дурсгал зардаг хувь хvмvvс болон дэлгvvрээр дvvрэн. Хєглєрсєн л газар байх. Харин шинэ нь арай том. Машины хєлд дарагдсан. Нэг тал нь тэр чигээрээ тоглоом, казиногийн газрууд байрлах бєгєєд бие биенээсээ єрсєн гэрлэн чимэглэл байгуулсан тул бvхэлд нь харахад Лаг Вегас нэг иймэрхvv байдаг болвуу гэсэн таамаг тєрvvлнэ. Гэхдээ л хууцны социалист хотын ерєнхий тєрх дээр энэ бvхэн нэг л зохицохгvй байх шиг.
Оросын Монголчууд.
Москвад Монголчууд, Монгол оюутан олон байдаг байх гэж битvvхэн хайсан боловч таарсангvй. Нэг удаа утасны карт аваад таксафон дээр очтол карт нь ажилладаггvй. Яасан бол гээд хvнээс асуух санаатай зогсож байтал нэг vслэг эдээр хийсэн дах (шуба?) ємссєн, том хацартай Ази ирж явна. За яах аргагvй Монгол доо гэж бодоод: "Уучлаарай, єєрєє Монгол уу?" гэсэн чинь єєдєєс "биш ээ" гэж байна. Инээх хэцvv, уурлах хэцvv болчхоод ангайх хооронд єнєє хvvхэн: "би Буриат ш дээ. Агийн буриад, намаг Мнглоор ярхиад ойлгожийнуу" гэж vргэлжлvvлж билээ. Орос, Герман, Монгол хэл хольж байгаад Москвад хэд хэдэн утасны компани байдаг. Тэдгээр нь єєр єєрсдийн гэсэн таксафон, тэндээ таарсан карттай гэсэн ойлголт олж авсан юм даа. Харь нутагт угсаа нэгт ах дvv улстайгаа таарч эх хэлээрээ ярихад сайхан л санагдав.
Тєгсгєлийн оронд.
Ихэвчлэн хурал семинарт суусан тул Москватай сайн танилцах цаг хомс гарлаа. Лав их vнэтэй, баян хоосны ялгаа ихтэй, хvн машины хєлд дарагдсан хот юм. Олон талаараа Улаанбаатартай тєстэй. Харин такси гэхээр юм бараг vгvй. Yйлчилгээний чанар тийм ч сайн биш. Харуул хамгаалалт, жижvvр, сахиул зэрэг "юм бvтээдэггvй" хvмvvс ихтэй. Залуус нь их ганган. Дvн євлийн хvйтэнд охидууд нь єндєр єсгийтэй гутал, нимгэхэн бие барьсан резин шиг ємд (дерко?) ємсєєд, vсээ байдгаар нь буржийлган, толгой нvцгэн явцгаана.
Бага насандаа алтан Москва гэж их дуулдаг байж билээ. Гэхдээ одоохондоо бол ер нь Улаан талбай хавиараа л "алтан" хэмээх тодотгол нь таарах болов уу.
"Коммунист ертєнц" -ийн тєв байсан Москва єнєєдєр хаашаа явж буйгаа бvрэн ухаараагvй мэт. Ахмад vе нь социализмын vеээ хvчтэй санан дурсана. Залуус нь барууныхнийг шууд хуулбарлан дууриаж, барууны машин унаж, барууны маягаар сэтгэхийг оролдоно. СССР ийн vеийн сvлд тэмдэг энд тэнд элбэг vзэгдэнэ. Эртний Орос болон социализмын vеийн хийцтэй байшингууд олон. Гэтэл тэднийг халхалж, энд тэндгvй барууны пvvсvvдийг рекламдсан зохиомж муутай єнгєт зураг, рекламны зургуудыг байрлуулсан нь ямар ч зохицолгvй харагдана.
Ямартаа ч энэ хотод Марксын vзэл санаа эргэлт буцалтгvй мєхжээ. Харин Маркс гуайн хєшєє "Орон Бvхний Пролетари нар Нэгдэгтvн" хэмээх бичигтэйгээ байж л байв. Уг нь бол "орон бvрийн капиталистууд ирэгтvн" гэсэн уриа энэ улсад илvv хэрэгтэй байна даа.
Москвачууд "коммунист" нийгмийн vед дарангуйлалын дор амьдарч байснаасаа, магадгvй буруу замаар явж барууны орнуудаас хоцорсондоо ичдэг байх. Гэхдээ л, саяхныг болтол дэлхийг айлгаж явсан хvчирхэг гvрний нийслэлчvvд гэсэн бардам бахархалаа авч vлдсэн мэт.
2004 оны 12-p сар.
Франкфурт ам Майн
No comments:
Post a Comment