Туркэд амарсан минь (2001)

(Нэгдvгээр хэсэг)

Гeрманд байдаг олон аялалын товчоонуудын нэг нь маш хямд vнээр Турк явуулах болснийг нэг найз минь олж мэдээд надад дуулгаж билээ. Турк орон. Энэ орныталаар юy мэдэх билээ. Гeрманд байдаг Турк ажилчид, бас Галатсарай гэж хєлбємбєгийн баг, тvvний хєгжєєн дэмжигчид нь Англичуудыг Анкарад зодсон гэснээс єєрийг бодож чадсангvй. Тэгээд Интернэт орж ганц хоёр вэб хуудас хайлаа. Сэлджvкvvд , Оттаманы эзэнт улс, Османы эзэнт гvрэн гээд их л баялаг тvvхтэй болохыг нь мэдлээ. Сургуульд байхдаа Тvргийн эзэнт улс , Орхоны хєндийн бичээс гээд л vзэж байснаа саналаа. Манай Монгол хэл бол Алтай язгуурийнх. Турк хэлтэй гарал нэг гэж хаа нэгтэй уншиж байсан шиг. Германд байдаг Туркууд ээ гэж байнга л хэл аманд орооцолдож байдаг улс. хажуугаар нь Курдууд гэж нэг нєхдvvд. Хар тамхины хэрэгтэй холбогдох нь элбэг. Барууны зарим хотод Туркын шоронд олон мянган хоригдогсдийг зvй бусаар тамалдаг тухай элдэв пайз бичсэн Кvрдvvд хаая тааралддаг л юм. Турк турк. Тэднийг Монголоос ирсэн гэж хэн ч хэлж чадахгvй. Учир нь тэд яг л Италиуд шиг эсвэл Испаниуд шиг Ємнєд Европжуу харагддаг юм . Тэдний зарим нь : "Мянган жилийн ємнє бид та нар шиг онигор нvдтэй байсан юм. одоо бид нар холилдоод шал єєр болсон байгаа биз дээ" гэнэ. Нээрээ л славян ч биш, араб ч биш их л сонин харагдацаана. Би тэдэнд "Та нарийн євєг дээдэс манай Монголын хааны тємрийг бэлтгэж єгдєг боолууд байсан юм" гэж тэднээр тохуурхахад : "Харж байгаа биз дээ . Туркууд эртнээс тємєр, чулуун эдлэлдээ гарамгай байсан юм" гэж ам тагладаг байлаа. Бас намайг Монгол сонин уншиж байгааг харчихаад та нар Оросоор бичдэг юм уу гэж асууна. Учрыг нь тайлбарлах гэж бєєн юм болно доо. Ер нь Германд байгаа Туркууд маш их баруунжсан учраас тэднээс жинхэнэ Туркуудийн талаар мэдээлэл авч болохгvй юм байна гэдгийг би ухаарсан байсан юм аа.

Турк руу нисэв.

Германы ємнєд зvгийн нэг хотоос найзын хамт Газрын Дундад тэнгисийн эрэг дээр оршиг Анталья гэж хотын зvг 4 цаг нислээ. Онгоц нь шинэ бєгєєд тохилог юм. Yйлчлэгч нар нь намхан их цэвэрхэн хувцасласан байлаа. Германаар аялгатай ч гэсэн сайн ярих юм. Нисэх онгоцны буудал нь орчин vеийн том ажээ. 1 давхар нь гэр маягийн дугуй бєгєєд дотроо эртний Грекын уран барималууд болон уран зургуудийг яг л музей маягаар байрлуулжээ.

Паспортын шалгалт.

Бидны паспортийг vзээд ихэд гайхацгааж байв. Тэгснээ цаашаа цагдаагийнхаа тасаг руу аваад орчихлоо. Буцаж ирээд надаас та хаанаас ирсэн бэ гэж хазгай муруй англиар асууж байна. Би Монголоос ирсэн. Германд сурдаг оютан гэлээ. Визээ Берлинээс авсан бvх юм жин тан байх ёстойсон. Ингээд буцвал яана гэж айсхийж л байлаа. Тэд Монголиа гэж нэр нэг жагсаалтнаас хайгаад байлаа. Толгой сэгсрэлдэнэ. 2.86 бололтой компьютер тачигнуулаад л. Эд нар мєнгє нэхэх гээд байна уу даа гэж би хардан бодлоо. Хамт ирсэн Герман жуулчид бvгд л шалгуулаад єнгєрсєн ба бид 2 ыг гайхан харах нь эвгvй. Удаж удаж : "аа Моголстан" гэж дуу алдацгаав. Тэгнсээ танай улсыг чинь Моголстан гэдэг юм гэж мэдэмхийрэв. Би тийм байх учиргvй "Оур интэрнатиєнал, оффициал намэ ис Монголиа" /Our international, official name is Mongolia/ гэж хэлэнгээ Паспортынхоо нvvрийг заалаа. Мань эр ёжлонгvй инээнгээ 2001 оны 1 сарын 4 нд оров гэсэн тамга дарснаар Туркэд хєл тавих эрхтэй болов оо.

Хуваарилагдсан нь.

Гараад бичиг баримтаа vзvvлэн байж суух автобусаа олж авлаа. Турк маш дулаахан нартай цэлмэг байлаа. Монгол санаанд орж байна. Эргэн тойрон далдуу мод тарьсан нь vзэсгэлэнтэй. Дараагийн онгоцоор Германы єєр хотоос Монголчууд ирж Монголчуудийн баг бэлэн болов оо.

Тvркэд хvн бvр "саятан".

Та бvv гайхаарай. Yнэндээ Тvркэд хvн бvр Турк Лирээр саятан юм. Энэ оронд маш хvчтэй инфляци явагдсанаас 1 ДМ (ойролцоогоор 0,5 УСД) =333,000,000 ТЛ (Турк Лира) . Энэ нь нэг цагаан талхны vнэ ажээ. Хамгийн бага vнэлгээтэй мєнгєний дэсгэрт нь 100,000 хамгийн их нь 10,000,000 ийн дэвсгэрт.

Зочид буудал.

Далайн эрэг (Белек гэсэн байх аа) дээр орших нэгэн том зочид буудалд очлоо. Манай Чингис зочид буудлаас арай бага юм. Доороо бассейнтэй, саунтэй. Yйлчилгээ их тохилог. Єглєє, оройн хоолонд нийтээрээ орно. Зєєгч байхгvй. Тусгайлан зассан ширээнээс хvн бvр дуртай зvйлээ хvссэнээр авч иднэ. Харин заалнаас юм авч гарахыг хориглодог юм байна. Хоол нь vнэхээр сайн. мах их иднэ. Махассан бид хэд ёстой л чоно мэт дайрч гарав аа. (Германд мах vнэтэй байдаг) Єрєєний цонхоор далай харагдах нь бахдам. Ямар их vзэсгэлэн бэ гэж єєрийн эрхгvй дуу алдмаар. Єрєєндєє кабелийн зурагттай.Тvvгээр нь BBC, CNN, Германы сувгууд, Турк сувгууд мєн Оросын РТР гардаг байлаа. Бид ч Орос сувгийг нь голчлон vзэв. Яг л Монголд байгаа ч юм шиг. Оросоор нэвтрvvлэг vзэхэд сайхан байлаа. Багийн явдал санаанд ороод л. Зочид буудлын менежментээр Туркууд сайн юм байна гэдэг дvгнэлтийг бид хэд тэр оройдоо гаргалаа.

Нээлтvvд.

Монгол хэлэнд байдаг олон vг ижил утгатай болохыг мэдлээ. Арслан, Хан, Хар, Архи (раки), цай , Баяр, Эрдэм гэх мэт. Мєн тэр орчмын нутаг нь эртний Грeкын нутаг байжээ. Хаа сайгvй Грекээр бичсэн бичээс бvхий хана , хаалга, архитектурийн vлдцvvдийг жуулчдад зориулан тэр л хэвээр нь vлдээжээ. Грек бичиг нь кирилл бичигтэй тун тєстэй болохийг анзаарав.

Байгалийн нэгэн гайхамшиг буюу Памуккалe.

Бид байгалийн нэгэн євєрмєц тогтоц бvхий газар очиж vзлээ. Нэгэн том шохойн уул байх бєгєєд хvний гараар зассан мэт бад- /bath/ нуудтай аж. Янз бvрийн халуун , хvйтэн рашаан гvнээс нь болон оройгоос нь гарч ирдэг. Vvнд орсон хvн 10 насаар залууждаг гэсэн домог яриа хvртэл гарсан байна. Манай эринээс ємнєх vед энэ уулыг ид шидтэй уул, усыг нь ариун ус гэж хvмvvс итгэдэг байж л дээ. Газар бvрээс євчинд шаналсан хvмvvс энэ усанд орох гэж зvтгэдэг байж. Зарим нь ч жаахан илааршидаг байж, харин ихэнхи нь аян замын хол, газрын уртыг даалгvй нас бардаг байжээ. Тэдгээр нас барагчдадаа чулуугаар жижиг бунхан бариж хєдєєлvvлдэг байсан нь нэг том хєндийг дvvргэнэ. Аймшигтай ч юм шиг атлаа их сонин. Нар нэг л сонин єнгєгvй болчихсон мэт эргэн тойрон гэрэлтээд ч байх шиг ихээ эртний улсад ирчихсэн мэт их л сонин сэтгэгдэл тєрєх авай. Энэ чимээгvй хотын ихэнхи булшнууд тоногджээ. Эдгээр дотор Муми байдаг эсвэл Есvсийг иймэрхvv газар л оршуулсан байх гэж Германууд ярилцаж байлаа. Николаус энэ нутгаас гаралтай гэж тэд итгэдэг юм шиг надад санагдсан.

Арена.

Уг уулаас холгvй эртний театр байх бєлгєє.

Хичнээн зуун жилийг элээсэн болоо гэмээр. Дайны хєлд сvрхий сvйджээ.

Би тvvнийг Гладиоторууд тулалдаж байсан Стадионы жижиг хувилбар гэж тодорхойлов. Багана бvрдээ грэкээр бичжээ. Ихэнхи нь танил vсэгнvvд байх тул ихэд баясав. Тэр орчмыг vзээд vзээд ханашгvй бєлгєє. Яг л эртний Грекд буй мэт ээ.

Далай vзсэн минь.

Бид эхэлж шєнє очлоо. Далайн шуугиан, тvрхрээн. Багаас очиж vзэхийг мєрєєддєг байсан их Далай.

Сартай саруулхан шєнє байлаа. "ямар романтик юм бэ" гэж хэлэв. Гэтэл охид vгvй аймаар байна. Далайн гvнээс биднийг нэг юм хараад байна гэж шивэгнэлдэж байлаа. Ингээд завинд суугаад чигээр сэлvvрдвэл маргааш гэхэд л Египет орно доо гэж эрчvvд бид ярилцсаар саран авхайг тусгал дээр наадуулсан их далайг орхин одлоо. Дараа нь бид дахин далай орлоо. Тэртээ мєнх цаст уулс сvндэрлэнэ. Нарны туяа далай дээр шаргалтан гялалзана. Агаар нь чихэрлэг, нялуун.

Анталья руу аялав.

Дараахи нэгэн єдєр бид уулан дундуур Анталья хотын зvг хєдєллєє. Замд тааралдсан уул, тал нутаг Монголыг сaнагдуулна. Яг л Санзайн амралт руу эсвэл хєдєє явж байгаа юм шиг содон сэтгэгдэл тєрнє. Замд нэг нуур тааралдав. Би зургийг нь авах гэтэл "Монголд энэнээс гоё нуур зєндєє л байгаа" гэв. Нээрээ ч би хотоос гарж vзээгvй Улаанбаатарын унаган иргэн тул тийм байх гэж л бодлоо. Далайн эрэг дээрхи Анталя хот . 5-6 давхар яг нэг ижил загварийн байшингууд тєвдєє байх юм. Хааяа нэг этгээд хийцтэй байшин тааралдана. Мєн єєрийн гэсэн гэр хороолол бvхий юм. Гудамжнууд нь бохир яг л манай аймгийн тєв шиг юм гэж хамт яваа нэг маань хэлэв. Хvмvvс нь тарган цатгалан боловч бага зэрэг заваандуу ажээ. Байшингуудийнх нь шохой нурж унасан байх нь харагдана. Гудамжаар нь дандаа хуучин машинууд явна. Лада, Фиат vсрээд л германы хуучин Бэнц, тэгээд Туркын Лицэнзын трактор их явна. Хуучин хуучин Лада маягийн жижиг машинуудыг харж байхад мартагдсан аяулгуу эгшиглэж байлаа. Монголд бол одоо хэн ч ийм машин тоож унахгvй гэдэг дээр бvгд санал нэгтэй байлаа.

Зээлийн газар.

Яг л Монголын бараан зах шиг. Гадаадийхан их явна. Биднийг "Ёпон Ёпон" гэж уриж залаад л цай уу, юм ав гээд л. Гэвч зарж буй бараа нь бvгд хуурамч, тэгээд vнэтэй юм. Yзэх болгондоо л ямар нэг гологдол илрvvлэх нь зугаатай ч юм шиг. Энд жинхэнэ наймаалцана. Германуудад их сонин байх шиг. Би vзэж vзэж тvрийвч авах боллоо. Yнийг нь асуувал 40 ДМ гэж байна гэхээр vнэтэй байна гээд эргэтэл араас бараг л зуурч авах нь ээ. Заавал зарах гэж зvтээд байх нь их тєвєгтэй байлаа. Цагдаа нар нь тоох ч vгvй юм. Ярьсаар байж 20 ДМ аар авлаа. Єлсєєд хоол идэх боллоо. Гуанзанд хоолны цэс гэж юм байсангvй. Yнэ ч байхгvй. Луйвардуулах вий гэж бодлоо. Хоолны vнэ асуувал 7 ДМ гэж байна. Яг Тvркvvддээ бол 2 ДМ аар зардаг бололтой. Гадаад л хvн бол юмныхаа vнийг хэд дахин єсгєж хэлдэг нь зохимжгvй санагдлаа.

Цайны мєнгє.

Зарим нь цайны мєнгийг нэхсээр байгаад авдаг нь залхмаар. Мань мэт ядуу оютнууд нь гvрийгээд л яваад байлаа. Ямар ядуу японууд вэ гэж биднийг бодсон байх даа. Гудамжинд явж байтал нэг хирэндээ баригдсан авгай ирээд нэг ургамал єгснєє "хєвєн" гэж англиар хэллээ. Нээрээ харвал хєвєн мэт сэвсгэр цагаан зул навчнаас нь цэцэглэсэн ажээ. Их л сонирхон авангуут инээж байсан царай нь хувирч шууд л "клайн гельд ,моней" гээд Гэрман, Англиар холин байж мєнгє нэхлээ.

Такси барьсан нь.

Таксины буудал дээр очвол тал талаас жолооч нар гvйлдэн ирж манай таксинд суу гээд булаацалдах нь холгvй юм болов. Би ч тэднээс "айгаад" таксидах бодлоо шууд орхив.

(Хоёрдугаар хэсэг - vргэлжлэл)

Автобусны vйлчилгээ.

Би таксины тухай єгvvлсэн. Одоо автобус нь хэрхэн vйлчилдэг талаар харсанаа яръя. Нэг тємєр босгоод дээр нь борооноос хаах хаалтархуу панер босгосон байдаг байлаа. Тэр нь автобусны буудал юм байна. Автобус нь тогтсон цагаар ирдэггvй ба заримдаа 2, 3 цаг хvлээх хэрэг гардаг юм шиг. Антальягийн автобус ямар байдгийг vзэж мэл гайхав. Учир нь Улаанбаатараар дvvрэн давхилддаг микробуснаас ялгарах юм алга. Арай жаахан том гэхдээ хуучны ПАЗ аутобуснаас жижигхэн юм. Цагаан юм уу саарал юм уу би єнгийг нь ерєєсєє ялгаж чадсангvй.

Оройн клуб.

Оройг бид нэг улаан буланархуу клубд сууж єнгєрєєв. Yзэгчдийн дунд бинго, эсвэл Холливvvдийн кинонуудын дагуу асуулт хариултын тэмцээн явуулж байлаа. Зєєгч байн байн бидэн дээр ирээд биднээр юм авахуулах гээд л зvтгэнэ. Бид ус захиалав. Бусад нь бидны хэтэвчний хирээс хэтэрсэн vнэтэй байсныг уншигч та ойлгоно буй заа. Клуб хаагдах болмогц бидныг 23 цагт доор ба`ранд болох шєнийн дисконд урив. Мань хэд ч Топ Тен шиг юм байгаа байх, яавч Германы уйтгартай Кнайпе (pub) , дисконоос дээр байж таарна гэж хєєрєн байлаа. Охид, хvvхнvvд Монгол хvvхний гоо vзэсгэлэнг илэрхийлэхvйцээр хувцаслаж залуучууд би жирийн жинс, подвалка угласан болоод гарч єгєвєє.

Дисконд орсон нь.

Жирийн л нэг бар байна. УБ хотын 50,000 тийн гудамжны мухарт байдаг барнуудаас ялгарах зvйл харагдсангvй. Яахав бид нар орж ирснийх гээд коктейл, пиво vнэ хайрлахгvй аваад сууцгаав. Уйтгартай, удаавтар Герман ая явна. Цєєн хэдэн Германууд дуртай нь аргагvй бvжиглэнэ. Харин оросууд мєн л бидний адил уйтгарласан янзтай ийм тиймээ зvйл ярилцана. Бидны "цусыг оргилуулж чадах хvчтэй, хурдан ая хэрэгтэй" болохыг бид шуурхай хуралдаж тодорхойлоод нэгийгээ ДЖ руу элч болгон зарж дуу захиалуулав. Та бvхэн мэдэх болов уу Германы нэг хамтлагийн Чингис.., Чингис Чингис кхан гээд дуу байдаг даа. Тэр дууг Москоу той микс /mix/ болгоод нэг ая тавив. Бид хэд ч уралдан босоод бvжгийнх нь талбайг эзэгнэхэн бvжив.Германууд суучихлаа. Тэдэнд дэндvv хурдан санагдсан бололтой. Оросууд баярлалдаж инээлдэн байв. Бид хэд ч хєлсєє гартал савчаад, Монгол хvн дайтахдаа ч, тэр бvжиглэхдээ ч тэр эрэмгий байдаг гэдгийг нотолж аваад єрєєнvvдийн зvг жолоо залцгаав.

Тємєр хааны тухай.

Монгол гэж "ямар" улс байдгийг тайлбарлах хэрэг гарвал эхлээд заавал Чингис хааны тухай хэлээрэй. Та vр дvнг нь тун хурдан мэдэх болно. Харин Африкын хар арьстнууд сайн мэддэгvй байх. Арабууд бvгд Чингис хаан дараа нь Хvлэгv гэж хэлнэ. Тэднээс та Хувилай юм уу Бат хааны тухай асуугаад ямар ч нэмэргvй тэд юу ч мэдэхгvй. Харин Оросууд болон Зvvн Европынхонтой бол єєр хэрэг Чингис хаан тэгээд Бат хаан. Хятадууд, Японууд, Солонгосууд бол Чингис дараа нь Хубилай. Чингис хаанаас гадна бас нэг алдарт хvн регион бvрт байгааг анзаарсан байх. Тэгвэл тэр хvн нь Туркд Доголон Тємєр хаан (Темерлан) болдог юм. Отманых нь эзэнт улс, Констинаполийг Тємєр хаан бут ниргэж байжээ. Мэдээж би тэр харгислалаар бахархах гэсэнгvй зvгээр л тvvхийн баримтыг сєхсєн хэрэг ээ.

Торгон хивс.

Бид нэг хивс урлалын газар очлоо. Бvгд гар ажиллагаатай юм. Эхний єрєєнд тосгоний Оросууд шиг толгойдоо алчуур зангидаж, урт алаг юбка ємссєн бандгар Турк авгай хvvхнvvд бєхийн сууж сатурка (мяндсан утас)-ийг хирлэн татсан самбар дээр уйгагvйгээр ноосон утас чигжин байлаа. Энэ нь аль ч Азийн орнуудад элбэг байдаг НООСООР нэхсэн хивс байлаа.

(Будаг)

Цаашаа будаг гаргадаг єрєєнд оров. Маш том зуухан дээр том том модон торхон дотор ус буцална. Уг усанд янз бvрийн ургамал хийх аж. Аль ургамалыг хэдий хугацагаар байлгадаг нь нууц гэнэ. Байгалийн єнгєнvvдийг гаргаж авдаг юм байна.

(Торго ээрэх нь)

Удаахь єрєєнд бид торгийг хэрхэн бэлтгэдгийг нvдээрээ vзлээ. Нэгэн зvйлийн авгалдай буюу хvр хорхойг усанд хийж vржvvлнэ. Нэг бvр нь хушга шиг том. Тэгээд хєвєн мэт цагаан. Усанд удаан байлгаад шvvрдэхэд vзvvр гарч ирнэ. Тvvнийг татан ээрсээр торго бий болдог ажээ. Тэр торго нь хятадынхийг бодвол бvдvvн илvv чанарлаг гэнэ. Хушга мэт зvйлээс нь 2 км торгон утас ээрдэг аж.

(Хивсний Маркетинг)

Дараа нь нэгэн салонд биднийг оруулав. Yсээ хойш нь самнаж холливудын кинонд гардаг мафийн босс маягаар хувцасласан Турк эр яг л нэрт од шиг аяглаж байлаа. Тэр бидэнд Туркын торгон хивсний тухай яриж єгєв. 1 кв.метр хивсийг гараар нэхэхэд 2-3 сар зарцуулдаг гэж хэллээ. Дараа нь Герман жуулчдийг хивс худалдан авахыг уриалав. Дундаж vнэ нь 20,000 ДМ (10,000 $). Vvнийг сонссон бид ч аль болох даруухан суухыг хичээв.

(торгон хивсийг нvдээр vзсэн нь..)

Мэргэшсэн хэдэн залуус яг л гимнастикийн vзvvлбэр vзvvлж буй мэт єнєєх алдарт торгон хивснvvдээ тэврэн орж ирээд бидний ємнє дэлгэж эхэллээ. Амьд байгаль єєрєє тэр чигээрээ ороод ирэв vv л гэлтэй болов. Yнэхээр єєр юм аа. Маш нимгэхэн. Ар тал, євєр тал гэж ялгарах юм бараг байхгvй. Хоюулаа vзэмжтэй. Ёстой л хаадын хэрэглэдэг зvйлс байлаа. Мань Турк эдгээрийг авбал 5 жилийн баталгаа єгнє гэх мэт шургуу тайлбарласаар байлаа. Туркийн хивсний маркетингээ гэж. Торгоор хивс нэхдэг єєр газар дэлхий дээр бий болов уу?

Газрын зураг сонирхсон нь.

Бид туркээр бичиж туркэд хэвлэсэн газрын зураг vзлээ. Монголыг Моголстан, Якутийг Якутстан, Унгарыг Мажаарстан, Болгарыг Булгаристан гэж нэрлэсэн байх юм. Яахав Казахстан, Туркмэнстан эд нар бол О.кей. Харин Эх Монгол улсыг минь ..стан гэж Туркэд хамаатай мэт нэр єгсєн нь зохимжгvй гэж vзэж байгаагаа миний бие илэрхийлэв. Хамт явсан Монголчууд маань ч vvнийг дэмжин байлаа. Унгар, Булгар 2 нэгэн цагт Османы ч юм уу Отманы ч юм уу Туркийн эзэнт улсын бvрэлдэхvvнд багтаж эсвэл тиймэрхvv аюулд єртєж байсан бололтой. Тємєр хаан ирж Туркуудийг салам цохисноор Болгар, Унгар 2 ауюлаас аврагдсан байж болох юм гэж би таамаглав. Харин Монгол нь Османы бvрэлдэхvvнд хэзээ ч байгаагvй юм. Бас нэг сонирхолтой нь тэнд Хятадыг Чин Халка... гэх мэтээр бичсэн байж билээ.

Аугаа их удирдагч Ататюрк.

20-р зууны эхээр Ази, Африк, Европ 3 н тивийг холбон олон зуун жил оршсон Отманы эзэнт улс мєхєлдєє иржээ. Ємнєд хэсгийг нь Италиуд, Баруун хэсгийг нь Грекvvд бас єєр хаанахууд ч билээ зvvн, хойд хэсгийг нь хуваан авч эзэмшиж байжээ. Тэр vед Ататюрк тодрон гарч ирсэн юм байна. Цэрэг эр мннь армийг гартаа авч, ард тvмний дэмжлэгийг олж чадсанаар дайснуудаа удаа дараалан ялж нутгаа чєлєєлжээ. Ингээд зогссонгvй тэр маш том рeфoрм (шинэчлэлт) хийсэн байна. Лалын шашны хувцсыг халж,сургууль байгуулж, латин бичиг vсгийг авчээ. Персийн, Арабын нєлєєнєєс аль болох татгалзаж европчилогдох нь чухал гэдгийг ойлгуулжээ. Энэ хvн Туркуудийн хувьд vндэснийх нь баатар юм байна.

Бэр гуйх ёсны тухай.

Туркуудын гэрлэх заншил их сонин. Ялангуяа хєдєє тосгондоо. Эцэг эхvvд нь хvvгээ эсвэл охиноо хэнтэй суулгахаа шийддэг юм байна. Эрэгтэй талын гэр бvлийнхэн эмэгтэй тал дээрээ очиж ёс болгон тэнгэр хангай ямар байх тухай ярьсний эцэст охиноо єгєєч гэж гуйдаг байна. Охины эцэг эхний удаа заавал татгалздаг бичигдээгvй хуультай гэнэ. 2 дахь юм уу 3 дахь гуйлтан дээр сая нэг зєвшєєрдєг гэнэ. Гэхдээ охин тал заавал нэг алтан эдлэл шаардана. Ирээдvйн бэр буюу охин нь санхvvгийн хямралд орвол уг зvйлээ хэрэглэн мєнгє болгоход тустай байдаг аж. Хvргэний талийнхан нь хосод тусад нь байшин барьж єгнє эсвэл хотод єрєє хєлсєлдєг. Зарим тохиолдолд байшингаа дээшээ нэг давхар нэмж барьдаг юм байна.

Сургуулийнх нь сурагчид.

Гудамжаар ижил загварын саарал пиджак (форм) бvхий хєвгvvд их гvйлдэнэ. Тэднийг харахаар дээр veийн Англичууд нэг иймэрхvv хувцас ємсєєд явдаг байсан байх даа гэж бодогдов. Тэд одоо албан ёсоор 8 жил суралцдаг байна.Хуучин 4 жил байсан юм байна. Тєгсєєд дээд сургуульд орно. Дээд сургуулиа тєгсєєд заавал нэг (хєдєєгийн алслагдсан г.м) газар 2 жил дадлагаар ажилладаг гэнэ. Уг дадлагаа хийхгvй бол дипломоо авч чаддагvй юм байна.

Хєдєєгийн тосгон.

Бидны замд манай шарга морьтын зуслангийнхтай тєстэй эзгvй байшингууд олноор тааралдаж байлаа. Тэдгээр нь нvvдэлч, малчин Туркvvдийн зуслан гэнэ. Євєл болж сэрvvсвэл (+16 +20 град.) доошоо бууж далайн эрэг дээр євєлжинє. Харин зун болж халвал (+30 +35) дээшээ уул руугаа гарч сэрvvхэн зусдаг гэнэ. Тэд гэр хэрэглэдэггvй бололтой. Арай тєв газар нь шороо тоос бужигнасан, зам нь хагарч эвдэрсэн байдаг байлаа. Харин хєдєєгийн авто зам нь сайн юм билээ.

Банкны автомат.

Мєнгєний автоматууд цєєн боловч байх ажээ. Харин их уддаг бололтой. Бид хаширлаад тvvнийг хэрэглэсэнгvй. Би энэ автоматны тухай Монголд нэг найздаа тайлбарлах гэж баахан хєгжилдсєн билээ. Магад Европ, Америкт байдаг (эсвэл очиж vзсэн) хvмvvс энэ нєхєр юу яриад байна аа гэж хачирхан гайхахгvй биз ээ.Банкууд нь бvгд л Германы банкуудыг дуурайх гээд ядчихсан байх юм.

Туркын ерєнхийлєгч Демейрал гэгч Ноёнтоны тухай.

Нилээн хэдэн жилийн ємнє л Монголд энэ хvний тухай сонсогддог байж билээ.Энэ эрхэм бидний аялж явсан тэр нутгаас гаралтай бололтой. Демейралийн гудамж, Демейралийн нэрэмжит гимнази гэсэн бичиг бvхий байшингууд маш олон тааралдаж байлаа. Энэ эрхэм улаан гэрэл дээр ерєнхийлєгчийн машин ч бусдийн адил зогсож байх ёстой гэсэн "ардчилсан" сургааль айлдаж байжээ. Гэвч аюлгvй байдлын vvднээс энэ бодлоо орхисон болно. Энэ эрхэм Европийн холбоонд Турк улсыг яаж ийж байгаад оруулна даа гэж ам шvд алдсан гэдэг.

Туркын телевизээр.

Бид онцгойлон сонирхон байж Турк суваг vзлээ. ТРТ гэдэг юм байна. Нэг удаа эдний парлиамантын хурлыг дамжуулж байгаа бололтой байна. Нэг монхор хамартай, нvдний шилтэй араб тєрхтэй эрхэм илтгэл тавиад л .., бусад нь алга ташаад л суугаад байх юм. Єєр суваг vзэж байгаад цагийн дараа дахин соливол мань эр vргэлжлvvлэн ярьсаар л байлаа. ( Бид удаан харж суув.) Сонсож буй хvмvvс нь ихэд томоотой байж зарим veд нэгэн зэрэг босож зогсоод автомат шиг л алга ташаад байлаа. Манай МАXН ыхан ч гэсэн арай ингэж хурал хийхгvй дээ бид ярилцсан авай.

...Турк эр шиг vх...

Нэг яруу байрагч :
.. амидарвал Байрон шиг амьдар
vхвэл Турк шиг vх...
гэж шvлэглэсэн байсан нь санаанд ороод байлаа. Энэ монхор хамартай догшин харцтай Туркvvд нээрээ л аймшиггvй зоригтой vхлээс ч айддаггvй байсан хvмvvсийн vр сад байх гэж бодлоо. Нэг кинон дээр Туркvvд сэлмээ бариад Оросуудын их бууны ємнєєс дайраад байгаа хэсэг байдаг даа. Бас Японы Камиказе гэж vхлээ мэдсээр байж тулалдаанд ордог байсан цэргvvдтэй Турк дайчдыг харьцуулан бодлоо.

Туркуудийн амьдралын хэв маяг.

Ерєнхийдєє их тайван юм. Яарч сандрах юм бараг байхгvй. Хойд талын Истанбул гэх мэт том хотуудад ямар юм бэ бvv мэд. Харин ємнєд хэсэгтээ амгалан, стрессгvй уур амьсгал зонхилно.

Буцсан нь.

Антальягийн нисэх онгоцны буудал руу vvр шєнєєр хєдлєх боллоо. Буудлын ресепшн дээр мєнгєний маргаан гарав. Мань эрс илvv мєнгє бичсэн байсныг нь би мэдэлгvй єгч орхив. Yнэндээ касс талон гэх юм нь туркээр л бичсэн байсан тул би юу ч ойлгосонгvй. Харин гарч ирсэн хойноо л єгєх ёстойгоос хэд дахин илvvг fгснff мэдэж найзтайгаа буцаж оров. Автобус явах болчихоод сандаргаад байдаг. Нєгєє хvн мэдэн будилаад баахан юм болов. Энэ Монголчууд ирснээсээ хойш паактлаад л дандаа автобус 5, 10 минут хоцроож байх юм гэж цаг баримтлах дуртай Германууд дотроо бодож байсан биз ээ.

Онгоцонд буюу, дvгнэсэн нь.

Тэртээ дор далайн эрэг дээр Анталья хот хоцорлоо. Хар далай, Каспийн тэнгис, Газрын дундад тэнгисийн дунд орших vржил шимт хєрстэй Турк орон. Эртний Грекын, Ромын , Персийн, Курдын магадгvй анхны соёл иргэншлvvдийн ул мєрийг хадгалсан нутаг.

Энэ аялалаараа юу олж мэдэв ээ гэж єєрєєсєє асуусаар явлаа. Тэртээ цагт хаяа дэрлэн оршиж байсан хєршvvд маань ямар шуу амьдарч байгааг нvдээрээ харлаа. 70 орчим сая хvн амтай энэ улсын байгаль, цаг уурын нєхцєл туйлын таатай юм. Хахир хvйтэн євєлтэй, шуурга, хавсарга ихтэй хаврын улиралтай Монгол орноо харицуулан бодлоо. Туркэд улам хурдан хєгжих боломж их байна. Хvмvvс нь жаахан арчаагvй юм даа. Эсвэл Лалынх нь шашин, цэргийнх нь диктатур саад болдог юм болов уу .

Тэртээ байгаа бvхэн онгоцны цонхоор тодхон харагдана.Австрийн уулархаг нутаг битvv цастай байлаа. Миний бие сайхан амарч ядаргаагаа тайлж аваад Европийн тєв рvv нисэж явна.

Турк ер нь Европийн хєгжлийг гvйцэхээр тэмvvлж байна бус уу. Нарлаг Турк улс ирээдvйдээ улам их хєгжєєсэй гэж ерєєн, амандаа Гvнайдэн /ид шидтэй гэгдэхь мэндчилгээний vг/ гэж шивэгнэсээр суулаа

2001 оны 1 дүгээр сар