Цахим Улаач сэтгүүлийн 16 дах дугаараас
Cуурь нөхцөл.
1. Yсрэнгvй хөгжсөн орнуудын туршлага дээр үндэслэж, тэдний туулсан замналыг ашиглан одоо хөгжиж буй буюу ядуу орнуудын ирээдүйг тодорхойлж, бэрхшээлийг нь шийдэх арга зам хайж болох уу? Ахын алдаа оноон дээрээс дүү нь суралцдаг шиг ийм нэгэн суралцах үйлдэл улс орнуудын хооронд явагдах уу?
2 . Хөгжлийн жор бий юу? Түүнийг түүхээс тунгааж авах уу эсвэл цэвэр эдийн засгийн үүднээс бодож олох ёстой юу? Хөгжингүй орнуудын туулж ирсэн түүхийн үе шатуудыг ядуу орнууд заавал дайрч өнгөрөх үү эсвэл тойроод гарах уу?
3. Эдийн засгийн ялангуяа хөгжлийн тухай энэхүү ярвигтай асуудлыг зөв ойлгож, зохих дүгнэлт гаргаж авахын тулд түүх судлалын аргийг түлхүү эзэмшье гэж үздэг эрдэмтэд олон байдаг. Түүхэн хөгжлийн процесс буюу тодорхой үе шатуудыг заавал дамжих тухай санаа хэр бодитой байж чадах вэ?
4. Эдийн засгийн хөгжил бол зөвхөн эдийн засгийн хүчин зүйлүүдийн үр дүн биш. Энэ бол тухайн нийгмийн эдийн засгийн бус хүчин зүйлүүд тухайлбал хүмүүсийн дадал, заншил, ёс суртахуун, соёл, улс төр, хуульдаа үнэнч байж чаддаг эсэх зэрэг маш олон „гадны" хүчин зүйлүүдийн хамтын бүтээл байдаг. Эдгээр өвөрмөц онцлогуудыг нэг хэв загвар бүхий нэг шалгууртай үе шатуудад хуваарилах нь зөв үү?
5. Түүнээс гадна нийгэм тодорхой үе шат дамжин хөгждөг тухай онол нь баруун европийн соёлоос улбаатай. Энэ онол нь тэгэхээр бусад ядуу орнуудад хэр хэрэгжиж чадах вэ? Ер нь нийгмүүд заавал үе шат дамжин , хөгжлийн нэг шатаас нөгөө шат руу дамжин хөгжих ёстой юу? Тийм ч оновчтой судалгааны арга, тодруулбал санаа биш юм. Гэвч одоогоор өөр сайн арга олдоогүй л байнаа. Энэ түүхэн урсгалынхан дотроос хамгийн „агуу суут" нь биш юмаа гэхэд онол нь ихэд түгээмээл тархаж, өндөр нэр алдарыг олсон хоёр хүний үзэл санаатай танилцья.
Маркс ба түүний „шавь" Ростов.
Марксын хөгжлийн онол.
а) Түүхийн диалектик.
Марксын хөгжлийн тухай сургаалийн гүн ухааны хөрс нь диалектик материализмын онол ажээ. Материализм нь: " хүн бол байгалийн хөгжлийн үр дүнд үүссэн. Хүний ухамсар, оюун санаа бол цэвэр биологийн хувьсалын үр шим. Матери бол хүний ухамсараас хамаарахгүй бие даан оршдог" гэж үздэг гүн ухааны урсгал юм.
Материйн гол шинж нь түүний Хөдөлгөөн болдог. Тэр Хөдөлгөөн нь диалектик зарчмаар Хөгжил болж хувирдаг гэх сургааль ажгуу. (these-antithese-synthese)
Хvний нийгэм ч гэсэн материйн хөгжлийн энэ зарчмаас гажна гэж үгүй. Тэгэхээр диалектик материализмын санааг хүн-нийгмийн түүхэн хөгжилтэй холбон үзснээр Түүхийн Материализм хэмээгч урсгалын үндэслэсэн гэх авай.
Марксын онолоор бол нийгэм нь байнга урагшилж хөгжиж байдаг. Хүний нийгэм бол хүмүүсийн улс төр, эдийн засаг, оюун санааны нэгдэл. Гэхдээ энэ нь хүн бүр адил тэгш гэсэн үг биш. Хэн материаллаг баялгийг, эсвэл түүнийг үйлдвэрлэдэг хүчин зүйлсийг гартаа атгаж байна тэр нийгэмд давуу эрх эдэлдэг гэнэ.
Хүмүүс бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч болон үйлдвэрлэлийн хэрэгслийг гартаа атгагч гэж хоёр хуваагдддаг. Учир нь хөдөлмөрийн үр дүнд баялаг бий болох бөгөөд, нэг хэсэг нь уг баялгийг шууд өвлөж авдаг. Нэг хэсэг нь өвлөж авсан зүйлгүй бол өөрийн хөдөлмөрөө зарж амьдрахаас өөр аргагүй болдог. Иймээс нийгэм ангиудад хуваагддаг. Хүний нийгэм үе, генераци бүрдээ ийм бэрхшээлтэй учирч байсан. Учирсаар ч байх болно.
Тэгээд ч ангиудын дунд зөрчил үүсэх нь зайлшгүй. Энэ нь даамжирсаар ангийн тэмцэл бол хувирна. Ангийн тэмцэл нь нийгмийн хөгжлийн гол хөдөлгөгч хүч болдог юм аа гэж диалектикийн сургаалиа Маркс гуай айлджээ.
Ангийн тэмцэл хурцадсаар хувьсгал гарах нь зайлшгүй. Энэхүү хувьсгалын үр дүнд хуучин бурангуй нийгэм нуран унаж, шинэ дэвшилтэт нийгэмд орж, хөгжлийн шинэ шатанд гарч байгаа хэрэг гэнэ.
б) Хөгжлийн үе шатууд.
Yйлдвэрлэлийн хүч ба үйлдвэрлэлийн харилцаа 2 ын диалектик дээр тулгуурлан Маркс формацийн онолоо боловсруулжээ. Түүнийхээр бол:
- Хүй нэгдлийн үе
- Боолын нийгэм
- Феодализмийн
- Капитализмийн
- Социализм / Коммунизм
Дээрхи үе шатуудыг товч тодорхойлж үзье.
1. Хүй нэгдлийн нийгэм.
Хүн үүссэний дараахи үе, ухамсарт хөдөлмөр бий болж, энгийн багаж зэвсэг хэрэглэж чаддаг. Хамтын хүчээр өөрсдийн өмнө учирсан бэрхшээлийг шийдэж байлаа. Бүгд нийтийн өмчтэй байлаа. Хувийн өмч гэж байсангүй. Ийм учир бие биенээ шулан мөлжих үзэгдэл гарсангүй.
2. Боолын нийгэм
Хөдөлмөрийн хүчин зүйлс боловронгуй болж, хөдөлмөрийн хувааарь бий болсноор хүн төрөлхтөн хөгжлийн дараагийн үе шатандаа орлоо. Хөдөлмөрийн бүтээмж байнга дээшилж байв. Хүмүүс өөрсдөдөө хэрэглэхэс илүү ихийг үйлдвэрлэх болсноор бараа солилцоо үүсэж хөгжив. Хөдөлмөрийн хуваарийн үр дүнд хүмүүс өөрсдийн багаж зэвсгийг эзэмших, улмаар ашгаас өөрийн гэсэн хувь хүртэх сонирхолтой болов. Удалгүй зардлаа хямд байлгах аргийг хайж эхэлсэн нь боол эзэмших сонирхол бий болгов. Ингэснээр боолыг ажиллах хүчний хувьд сорон мөлжих үзэгдэл түгэн дэлгэрэв.
Гэвч боолчууд хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлэх ямар ч сонирхолгүй байв. Эзэд ч тэр үйлдвэрлэлийн өөр хүчин зүйлсийг идэвхитэй хайх болж. Энэ зөрчил даамжирсааар нийгмийн өөр нэг шатанд тулж ирлээ.
3. Феодализм.
Хувийн өмч улам бүр цэцэглэн хөгжив. Тариачид, хамжлагийн ажилчид нь боолуудаас арай илүү эрх чөлөөтэй байлаа. Тэд илүү ихийг бүтээх юм бол өөрсдөд нь оногдох хувь нэмэгдэнэ гэдгийг ч ухаарч байлаа. Үүгээрээ өмнөх нийгмээ бодвол илүү дэвшилттэй байж. Гар урлал, худалдаа наймаа түргэн хөгжиж том том хотууд цэцэглэн хөгжвөө.
Тариачид худалдаачид хөдөлмөрлөж баяжихийн хирээр феодал эздийн байр суурь хүчтэй ганхаж байлаа. Нэг талд эрх мэдэлтэн язгууртан нөгөө талд улам бүр баяжиж буй энгийн ардын хооронд дайсагнал хурцадсаар хөрөнгөтний буюу "иргэний" хувьсгал гарчээ.
4. Капитализм.
Yйлдвэрлэлийн хэрэгсэл (суурь машин, багаж техник гэх мэт) үйлдвэрлэдэг үйлдвэрүүд хувийнханы гарт улам бүр хүчтэй хөгжив. Yйлдвэрлэлийн хүчин зүйлс, санхүү мөнгө, техник технологи буюу капитал нь энэ нийгмийн гол хөдөлгөгч хүч болж байлаа. Ашгийн төлөө улайрсан тэмцэл, техникийн дэвшил, энергийн эх үүсвэр, дэлхийн худалдаа, дэлхийн зах зээл, хэт үйлдвэрлэл.
Энэ нийгмийн бусдаасаа ялгарах гол шинж нь ажилчин анги ба хөрөнгөтөн ангийн хоорон дахь эвлэршгүй тэмцэл бөлгөө гэж сартваахи Марх үзжээ. Ажилчид өмчгүй учир зөвхөн өөрийн хөдөлмөрөө үнэлж зарна. Капиталистууд харин тэдний хямд хөдөлмөрийг "сорон мөлжих" замаар нэмүү өртөг бий болгож их ашиг олж байлаа.
Гэвч капиталистууд хоорондоо байнга өрсөлдөх шаардлага гарна. Тэд илүү их хөрөнгө хуримтлуулж, шинэ техник, технологи, бүтээмж сайтай үйлдвэрлэлийн төлөө маш их хөрөнгө хаяж байлаа. Техникийн дэвшил ч асар хурдацтай хөгжив.
Гэвч удаан хугацаанд зардал өсөхийн хирээр эцсийн бүтээгдэхүнээс орох ахиуц ашиг ямагт буурч байлаа. Капиталистууд энэ үзэгдлээс зугтахын тулд хямд ажиллах хүчтэй гадаад оронд хөрөнгө оруулалт хийж, хөрөнгөө гадаад руу гаргаж байв. Энэ нь ашиг буурах хуулийг тур зууртаа л „аргалж" байв. (Маркс капиталистууд гадаад руу хөрөнгө оруулахыг эдийн засгийн империалист түрэмгийлэл гэж үзжээ)
Капиталын хуримтлалын нэг хэсгийг гадаадад гаргаснаар ашиг буурах аюулыг багасгав. Мөн дотооддоо капиталистууд Монополи үүсгэх замаар өрсөлдөөнийг хааж байх эрмэлзэл хүчтэй байв. (монопольт капитализм)
Энэ нь капиталист нийгэм нуран унах аюулыг бүрэн арилгаагүй ч тур зуур тогтоож байлаа. Гэвч асар хүнд хөдөлмөрт талхигдсан ажилчид, хэт үйлдвэрлэл болон ашиг буурах хуулийн занганд орсон капиталистуудын дайсагнал хурцадсааар пролетарийн агуу их хувьсгал өрнөх тохироо бүрдэв ээ.
5. Социализм
Yйлдвэрлэлийн хэрэгсэлд нийгмийн өмч ноёрхох болно. Yйлдвэрлэлийн хамтын буюу нийгэмлэг шинж болон хувийн явцуу сонирхол 2 ын хоорон дахь зөрчил арилсан байх болно. Бүх хүн хамтаараа үйлдвэрлэж, хамтаараа үр шимийг нь хүртэх болно. Бүх хүн үйлдвэрлэлийн бүтээмжинд анхаарах болно. Ингэснээр эдийн засаг асар хурдацтай хөгжинө. Хүнд аж үйлдвэрийн хөгжил ч түргэсэх байх болно. Учир нь урам зоригоор дүүрэн ажилчин анги өөрсдийн сайн сайхны төлөө ажиллаж байгаа юм.
Гэвч үйлдвэрлэлийн хүч хурдтай хөгжснөөр үйлдвэрлэлийн харилцаанд зөрчил гарна. Хүмүүс ихийг бүтээх боловч, хэн хэрхэн үр шимийг нь хүртэх вэ гэдэг дээр бэрхшээл үүснэ. Гэвч энэ бол тийм ч айхтар зөрчил биш юм. Улс төр болон ёс суртахууны хүрээнд зохицуулж болно. Зөв зүйтэй эдийн засгийн бодлого, удирдлага нь өөр ямар нэг бэрхшээл үүсгэхгүй байж чадах юм аа.
6. Коммунизм
Ангигүй нийгэм байх болой. Баялгийн хуваарилалт нь цоо шинэ зарчмын дагуу явагдана. Ажиллах сэтгэлгээ, техникийн дэвшил нь асар хурдан хөгжих үндсийг таввина. Нийгмийн баялаг ч олон түмэнд нээлттэй хүртээлтэй байх болно. Хүн сайн дураараа чаддагийнхаа хирээр ажиллаж, хүссэнийхээ хирээр авах болно оо.
Марксын онолыг одоогийн хөгжиж буй гэгдэхи ядуу орнууд дээр хэрэгжүүлж болох уу?
Ядуу орнуудын хөгжлийн түвшинг Марксын системд хэрхэн байршуулах вэ? Хөгжингүй баян орнуудыг Марксынхаар капитализмын хожуу үеийн орнууд гэж үзвэл хөгжиж буй ядуу орнуудыг капитализмын өмнөх үеийн орнууд гэж үзэж болох уу?
Ингэж ангилах нь бас л учир дутагдалтай юм. Яагаад гэвэл олон улсын эдийн засгийн харилцааг тусгаагүй байна. Феодализмаас Капитализмд шилжсэн үе болон капитализмын өмнөх үеээс монополит капитализм руу шилжсэн үе шатууд бух улсуудад нэгэн зэрэг явагдсангүй.
Эрдэмтэн Манделийн үзсэнээр хөгжингүй орнууд түрүүлж капитализмд орсон учраас давуу талтай болсон. Тэр давуу талаа ашиглан өөрсдөө улам ихийг үйлдвэрлэж эхэлсэн. Улмаар дэлхийн бусад орнууд зөвхөн хэрэглэгч болж хувирсан. Мөн тэднээс түүхий эдийг нь хулгайлж эсвэл хямд үнээр авснаар капиталист орнууд улам бүр баяжиж байхад ядуу орнууд улам бүр ядуурсан. Ядуу орнуудад капитал хуримтлал, ялангуяа техникийн дэвшил явагдах нөхцөлгүй болсон.
Ингэхээр Марксын уе шат дамжих формацийн онол амьдралтай нийцэхгүй юм. Яагаад ядуу орнууд ядуу байна вэ гэвэл баян орнууд тэдэнд боломж өгдөггүйгээс тэр. Тэгэхээр баян орны явсан замаар ядуу орон хөгжинө гэж байж болохгүй гэж Мандел дүгнэжээ.
16-18 р зууны Европ болон одоогийн ядуу орнуудын хувьд ижил төстэй зүйл их байгаа ч ялгаатай зүйл бүүр ч их байна. Тэр үеийн европийн орнууд асар их колони эзэмшиж, дээрэм тонуул, цэрэг зэвсэгт түшиглэсэн эдийн засгийн бодлогоор асар их капитал хуримтлуулсан юм. Одоогийн ядуу орнуудад тийм боломж алга. Мөн Европийн орнуудад ажилчний хүнд хөдөлмөрийг маш багаар үнэлж байв. Одоо орчин үед тийм боломж бас л хомс.
Ядуу орнууд олон улсын эдийн засгийн харилцаанд 2 үүрэг гүйцэтгэж байв. Хөгжингүй орнуудад түүхий эд нийлүүлэх. Мөн бэлэн бүтээгдэхүүн худалдаж авах. Ингэснэээр хөгжингүй орнуудад капиталын хуримтлал түргэсэж, ашиг буурах хуулийн нөлөө саарах юм. (илүүдэл бүтээгдэхүүнээ гадаадад гаргах, капилталаа гадагши байрлуулах гэх мэтээр)
Ингэснээр ядуу буюу хөгжиж буй орнуудад үйлдвэрлэл хөгжих хөрс суурь бүрдэж өгөхгүй байх болно.
Ядуу орнуудад хөдөлмөр хямд учир ийшээ капитал их цутгах болно. Хөгжингүй орнуудын капиталистууд өөрсдийн капиталаа энд байрлуулчих учир цаад ядуу оронд нь өөрсдийн шинэ техник технологи бүтээх тааламжтай орчин үүсэх нь юу л бол.
Ядуу орнуудад одоо ч гэсэн феодалын харилцаа байна. Ажилчдын хөдөлгөөнийг дарж байхын тулд гадаадын капиталистууд феодалуудыг нууцгай дэмжиж болох юм. Ингэснээр ядуу орнуудад шинэ нийгэм өөд дэвшлийг хангах нөхцөл муудна. Үүнээс гарах арга нь Марксынхаар бол дэлхий даяар өрнөх пролетари хувьсгал юм.
РОСТОВИЙН Хөгжлийн шатлалын онол.
1960 он. Ростов гуай энэ онолоо Марксын онолтой төстэй гэхдээ түүнтэй өрсөлдөж болохуйц нэгэн хувилбар гэж үзсэн байдаг. Гол ялгаа нь нийгмийн түүхэн хөгжлийн гол хүч юу вэ? Мөн бие хүн нийгмийн коллектив байдалд ямар байр суурь эзлэх вэ гэдэг дээр бий болов уу. Марксын онолоор бол түүхэн хөгжлийн гол мотор нь ангиудын эвлэршгүй тэмцэл байдаг. Энэ тэмцэл нь хувьсгалаар шийдлээ олдог. Хувьсгал нь шинэ нийгэмд орох шилжилт болно. Түүнчлэн үйлдвэрлэлийн хүч ба үйлдвэрлэлийн харилцаа хоёрын зөрчил буюу материаллаг сонирхол нь гол шалтгаан болж дараа нь улс төр нийгмийн шилжилт үр дагавар болж шинэчлэгддэг,
Єөрөөр хэлбэл материаллаг сонирхол буюу эдийн засаг бол суурь юм.
Ростов үүнийг өөрөөр үзсэн. Түүний хувьд хүмүүсийн сэтгэлгээ болон улс төрийн үзэл бодолыг өөрчлөхийн тулд материаллаг орчныг өөрчлөх хэрэгтэй гэдэг Марксын санаа буруу байсан.
Ростовын хувьд оюуны (нийгмийн ухамсар) болон материаллаг орчны өөрчлөлт нь нэгэн зэрэг явагдах бие биендээ харилцан нөлөөлж байдаг хүчин зүйлүүд юм. Сэтгэлгээний хувьсал нь өөрөө ч материаллаг өөрчлөлтийн эх болж болох талтай. Марксын хувьд үйлдвэрлэлийн харилцаанд ангийн тэмцлийн үр дүнд шинэ дэг журам тогтоодог.
Тэгвэл Ростовийн хувьд хамгийн гол нь хүмүүсийн „нийгмийн өмнө хүлээх хариуцлагаа ухамсарласан байдал" чухал нөлөөтэй. Жишээ нь улс орноо хөгжүүлэх гэсэн юмсан гэсэн эрмэлзэл зарим соёлт хүнд гүн бат байдаг бус уу?
Энэ эрмэлзэл нь хүний нийгмийн хөгжлийн гол хөдөлгөгч хүч болдог гэж Ростов гуай үзжээ.
Мөн эдийн засгийн хэлбэршлийн үе шатууд нь дотроо хэд хэдэн сектор салбартай байна. Зарим нэг сектор нь түлхүүр үүрэг гүйцэтгэж бусад нь үр шимийг нь хүртэж байдаг. Ядуу ба баян орны гол ялгаа нь тухайн орнуудад ямар сектор түлхүү хөгжсөн байна вэ гэдэгт оршино.
Мөн Ростов гуай хөгжил заавал үсрэлтийн тухайлбал диалектик байх албагүй гэж үзсэн. Хөгжил бол гол нь тарсалтгүй байнга аажуухан боловч урагшилж байх ёстой. Ангиуд хоорондоо заавал тэмцэх албагүй. Харин тэд нийгмийн өмнө хүлээсэн үүргээ ухамсарлаж, хамгийн гол нь унасан ч боссон ч хамтдаа шүү гэдгээ ухамсарласан байхад л болно. Харилцан буулт хийх, зөвших, ойлголцох нь марксист дайсагналаас хамаагүй илүү үр дүнтэй гэж тэрээр сургасан бөлгөө.
Хөгжлийн түвшнүүд (хэлбэршлүүд, шатлалууд)
Ростов дараахи 5 хэлбэршлийн тухай санааг дэвшүүлжээ.
- уламжлалт нийгэм
- шилжилтийн нийгэм
- эхлэлийн нийгэм –(„take-off-society")
- хөгжсөн нийгэм
- (-өргөн, -хэт) хэрэглээний нийгэм
Уламжлалт нийгэм:
Хөдөө аж ахуй зонхилон хөгжсөн байдаг. Улс төрийн эрх мэдэл нь цөөхөн баячуудын гарт байх нь элбэг. Мөн гэр бүл асар их үүрэгтэй. Тухайлбал ач хүү нь өвөөгийнхөө зааснаар л явдаг гэх мэт. Мухар сүсэг, шашны зарим зан үйл газар авсан байдаг. Орчин үеийн үйлдвэрийн хэрэгсэл маш бага нэвтэрсэн.
Шилжилтийн нийгэм:
Мухар сүсгийн нөлөө арилж, шинийг эрэлхийлэх, бусдийг дуурайх хандлага хүчтэй ажиглагдана. Шинэ техник технологийн төлөөх эрэл хайгуул эрчимжинэ. Банкууд үүсч, дэд бүтэц сул боловч хөгжиж эхэлнэ. Шинэ элитүүд өсөн гарч, улс төрд эрүүл өрсөлдөөн нэмэгдэнэ. Ростовийн хувьд хөгжлийн гол тулгуур хүч нь энэ шатны (хэлбэршлийн) хувьд улс төрийн зөв төлөвшил болой.
Эхлэлийн нийгэм:
Ємнөх хэлбэршлүүдэд гарч байсан улс төр нийгмийн бэрхшээлүүдийг даван туулсан байна. Эдийн засгийн хөгжил сааралтгүй, эрчимтэй явагдана. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 5-10 хувь өснө. Санхүүгийн хүчирхэг дэд бүтэц бий болно.
Хөгжсөн нийгэм:
Хөрөнгө оруулалт өснө. Шинэ техник технологийн эрчимт өрсөлдөөн зах зээлд ноёлно. Хүмүүсийн орлого эрс өсөж, гадаад худалдааны нөхцөл тааламжтай болно.
Хэрэглээний нийгэм:
Ростовийнхоор бол хөгжлийн сүүлчийн буюу хамгийн өндөрт хүрсэн түвшин юм.
Нэг хүнд оногдох бодит орлого нь амьдралын баталгаажих доод түвшнээс хамаагүй өндөр байх юм. Бүх нийтээрээ баян тансаг нийгмийнхээ үр шимийг хүртэж аз жаргалтай тайван тэнүүн амьдрах болно.
Ростовийн онолыг ашиглан хөгжиж буй орнуудыг тодорхойлох нь.
Ростовийн хувьд өнөөгийн хөгжингүй орнууд нь хөгжсөн буюу хэрэглээний гэх түвшинд хүрч хөгжсөн байна. Тэгвэл ядуу орнууд дорхи 3 түвшинд хамаарах нь. Харин яг аль хэлбэршилд нь хамаарах вэ гэдэг дээр бэрхшээл их гарч байна.
Ядуу орнуудын хувьд хөгжилд хүргэдэг динамик хүч бага байна. Хүмүүсийн ухамсар дорой, эрмэлзэл сул, нийгмээ, хөгжлөө гэх сэтгэлгээ суугаагүй байгаа учир яг энэ дараалалаар хөгжих эсэх нь эргэлзээтэй.
Маркс колоничлолыг мөлжлөгийн нэг хэлбэр гэж үзсэн бол Ростов харин ч эсрэгээр колоничлол нь ядуу орнуудад эерэг нөлөө үзүүлсэн гэж санаа дэвшүүлсэн байдаг.
Маркс болон Ростовын онолуудыг харьцуулах нь.
Ростовын уламжилалт нийгэм = Марксын Феодализм.
Марксын хүй нэгдлийн нийгэм ба, боолын нийгэм гэсэн үе шатууд Ростовийн онолд байхгүй байна.
Шилжилтийн нийгэм = Капитализмын түрүү үе
Эхлэлийн нийгэм = капитализмын оргил үе
Хөгжсөн нийгэм = капитализмын хожуу үе
Хэрэглээний нийгэм= социализм, коммунизм
Yе шатлалын онол зөв байж чадах уу?
Маркс, Ростов нарынх шиг ийм загвар байж болох уу? Байлаа гэхэд хөгжингүй орнуудын явсан энэ үе шатууд одоогийн ядуу орнуудад „тохирох " уу? Хятад, Хойд Солонгос гэх зэрэг орнууд феодалийн нийгмээс шууд капитализмд орсон. Мөн Европийн орнууд дотор ч гэсэн Испани, Португали гэх зэрэг уламжилалдаа хэт баригдсан ядуу хоцрогдсон орнууд байна.
Мөн дараахи шалтгаанууд байна:
-Олон ядуу орнууд өөрсдийн хөгжлөө маш доод шатнаас эхэлж байна. Гэтэл одоогийн хөгжингүй орнуудын хувьд эхэлж байсан цэг, орчин хамаагүй өөр, тааламжтай байсан гэж болохоор.
-Англи жишээ нь колониосоо хямд түүхий эд авч аж үйлдвэрээ хөгжүүлж хүчээ авсан байхад, Герман шал өөр аргаар тухайлбал шинэ технологид шүтэх замаар хөгжсон байх жишээтэй. Ийм ялгаатай орнуудыг хөгжлийн нэг загварт (шатлалд) хүчээр чихэн оруулж болох уу?
-Ядуу орнууд бусдаас хараат байдалд байна. Гэтэл өнөөгийн хөгжингүй орнууд анх "эхэлж" байхдаа харьцангуй бие даасан, чөлөөтэй байсан.
-Одоогийн ядуу орнуудад хөдөө аж ахуй ноёлж байна. Гэтэл хөгжингүй орнуудад аж үйлдвэржилт эхлэхийн өмнө гар урлал, мануфактур сайтар хөгжсөн байсан.
-Европ хүн амын илүүдлээ австрали, америк руу цагаачлуулах замааар аргалж байсан. Гэтэл одоогийн ядуу орнууд (ази, африк) хүн амын хэт өсөлтөө хэрхэн зохицуулах аргаа олоогүй байна.
-Уламжилал, ёс заншлын ялгаа их байна. Хөгжсон орнуудад уламжилал тийм ч хүчтэй биш байхад одоогийн ядуу орнууд уламжлалдаа маш үнэнч байна. Тэр нь нийгмийн хөгжилд саад болж байсан ч хамаагvй.
Дvгнэлт.
Хөгжил гэж юу юм бэ, түүний хөдөлгөгч хүч нь юу вэ гэдэг олон үеийн эдийн засагч, философчид, их сэтгэгчдийн толгойгоо гашилгаж байсан сэдэв байсан, байсаар ч байна, байх ч болно.
Марх, Ростов 2 ын онолууд хэдий зарим нэг алдаа дутагдалтай ч , энэхүү хөгжлийг түүний процессийг ойлгоход гол тулгуур сургааль болж өгч байна. Ойрын хэдэн арван жилдээ ч энэ байр сууриа алдахгүй биз ээ.
Хөгжсөн орнуудын загвар, туршлага, туулсан зам мэдээж одоогийн ядуу орнуудад хэрэгжихэд бэрх юм. Гэвч зарим нэг тодорхой нэг бэрхшээлийг шийдвэрлэх арга замыг тодорхойлсоор байх нь дамжиггүй биз ээ.
Ашигласан материал:
Hemmer. Wirtschaftsprobleme der Entwicklungländer. 2. Auflage
Cуурь нөхцөл.
1. Yсрэнгvй хөгжсөн орнуудын туршлага дээр үндэслэж, тэдний туулсан замналыг ашиглан одоо хөгжиж буй буюу ядуу орнуудын ирээдүйг тодорхойлж, бэрхшээлийг нь шийдэх арга зам хайж болох уу? Ахын алдаа оноон дээрээс дүү нь суралцдаг шиг ийм нэгэн суралцах үйлдэл улс орнуудын хооронд явагдах уу?
2 . Хөгжлийн жор бий юу? Түүнийг түүхээс тунгааж авах уу эсвэл цэвэр эдийн засгийн үүднээс бодож олох ёстой юу? Хөгжингүй орнуудын туулж ирсэн түүхийн үе шатуудыг ядуу орнууд заавал дайрч өнгөрөх үү эсвэл тойроод гарах уу?
3. Эдийн засгийн ялангуяа хөгжлийн тухай энэхүү ярвигтай асуудлыг зөв ойлгож, зохих дүгнэлт гаргаж авахын тулд түүх судлалын аргийг түлхүү эзэмшье гэж үздэг эрдэмтэд олон байдаг. Түүхэн хөгжлийн процесс буюу тодорхой үе шатуудыг заавал дамжих тухай санаа хэр бодитой байж чадах вэ?
4. Эдийн засгийн хөгжил бол зөвхөн эдийн засгийн хүчин зүйлүүдийн үр дүн биш. Энэ бол тухайн нийгмийн эдийн засгийн бус хүчин зүйлүүд тухайлбал хүмүүсийн дадал, заншил, ёс суртахуун, соёл, улс төр, хуульдаа үнэнч байж чаддаг эсэх зэрэг маш олон „гадны" хүчин зүйлүүдийн хамтын бүтээл байдаг. Эдгээр өвөрмөц онцлогуудыг нэг хэв загвар бүхий нэг шалгууртай үе шатуудад хуваарилах нь зөв үү?
5. Түүнээс гадна нийгэм тодорхой үе шат дамжин хөгждөг тухай онол нь баруун европийн соёлоос улбаатай. Энэ онол нь тэгэхээр бусад ядуу орнуудад хэр хэрэгжиж чадах вэ? Ер нь нийгмүүд заавал үе шат дамжин , хөгжлийн нэг шатаас нөгөө шат руу дамжин хөгжих ёстой юу? Тийм ч оновчтой судалгааны арга, тодруулбал санаа биш юм. Гэвч одоогоор өөр сайн арга олдоогүй л байнаа. Энэ түүхэн урсгалынхан дотроос хамгийн „агуу суут" нь биш юмаа гэхэд онол нь ихэд түгээмээл тархаж, өндөр нэр алдарыг олсон хоёр хүний үзэл санаатай танилцья.
Маркс ба түүний „шавь" Ростов.
Марксын хөгжлийн онол.
а) Түүхийн диалектик.
Марксын хөгжлийн тухай сургаалийн гүн ухааны хөрс нь диалектик материализмын онол ажээ. Материализм нь: " хүн бол байгалийн хөгжлийн үр дүнд үүссэн. Хүний ухамсар, оюун санаа бол цэвэр биологийн хувьсалын үр шим. Матери бол хүний ухамсараас хамаарахгүй бие даан оршдог" гэж үздэг гүн ухааны урсгал юм.
Материйн гол шинж нь түүний Хөдөлгөөн болдог. Тэр Хөдөлгөөн нь диалектик зарчмаар Хөгжил болж хувирдаг гэх сургааль ажгуу. (these-antithese-synthese)
Хvний нийгэм ч гэсэн материйн хөгжлийн энэ зарчмаас гажна гэж үгүй. Тэгэхээр диалектик материализмын санааг хүн-нийгмийн түүхэн хөгжилтэй холбон үзснээр Түүхийн Материализм хэмээгч урсгалын үндэслэсэн гэх авай.
Марксын онолоор бол нийгэм нь байнга урагшилж хөгжиж байдаг. Хүний нийгэм бол хүмүүсийн улс төр, эдийн засаг, оюун санааны нэгдэл. Гэхдээ энэ нь хүн бүр адил тэгш гэсэн үг биш. Хэн материаллаг баялгийг, эсвэл түүнийг үйлдвэрлэдэг хүчин зүйлсийг гартаа атгаж байна тэр нийгэмд давуу эрх эдэлдэг гэнэ.
Хүмүүс бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч болон үйлдвэрлэлийн хэрэгслийг гартаа атгагч гэж хоёр хуваагдддаг. Учир нь хөдөлмөрийн үр дүнд баялаг бий болох бөгөөд, нэг хэсэг нь уг баялгийг шууд өвлөж авдаг. Нэг хэсэг нь өвлөж авсан зүйлгүй бол өөрийн хөдөлмөрөө зарж амьдрахаас өөр аргагүй болдог. Иймээс нийгэм ангиудад хуваагддаг. Хүний нийгэм үе, генераци бүрдээ ийм бэрхшээлтэй учирч байсан. Учирсаар ч байх болно.
Тэгээд ч ангиудын дунд зөрчил үүсэх нь зайлшгүй. Энэ нь даамжирсаар ангийн тэмцэл бол хувирна. Ангийн тэмцэл нь нийгмийн хөгжлийн гол хөдөлгөгч хүч болдог юм аа гэж диалектикийн сургаалиа Маркс гуай айлджээ.
Ангийн тэмцэл хурцадсаар хувьсгал гарах нь зайлшгүй. Энэхүү хувьсгалын үр дүнд хуучин бурангуй нийгэм нуран унаж, шинэ дэвшилтэт нийгэмд орж, хөгжлийн шинэ шатанд гарч байгаа хэрэг гэнэ.
б) Хөгжлийн үе шатууд.
Yйлдвэрлэлийн хүч ба үйлдвэрлэлийн харилцаа 2 ын диалектик дээр тулгуурлан Маркс формацийн онолоо боловсруулжээ. Түүнийхээр бол:
- Хүй нэгдлийн үе
- Боолын нийгэм
- Феодализмийн
- Капитализмийн
- Социализм / Коммунизм
Дээрхи үе шатуудыг товч тодорхойлж үзье.
1. Хүй нэгдлийн нийгэм.
Хүн үүссэний дараахи үе, ухамсарт хөдөлмөр бий болж, энгийн багаж зэвсэг хэрэглэж чаддаг. Хамтын хүчээр өөрсдийн өмнө учирсан бэрхшээлийг шийдэж байлаа. Бүгд нийтийн өмчтэй байлаа. Хувийн өмч гэж байсангүй. Ийм учир бие биенээ шулан мөлжих үзэгдэл гарсангүй.
2. Боолын нийгэм
Хөдөлмөрийн хүчин зүйлс боловронгуй болж, хөдөлмөрийн хувааарь бий болсноор хүн төрөлхтөн хөгжлийн дараагийн үе шатандаа орлоо. Хөдөлмөрийн бүтээмж байнга дээшилж байв. Хүмүүс өөрсдөдөө хэрэглэхэс илүү ихийг үйлдвэрлэх болсноор бараа солилцоо үүсэж хөгжив. Хөдөлмөрийн хуваарийн үр дүнд хүмүүс өөрсдийн багаж зэвсгийг эзэмших, улмаар ашгаас өөрийн гэсэн хувь хүртэх сонирхолтой болов. Удалгүй зардлаа хямд байлгах аргийг хайж эхэлсэн нь боол эзэмших сонирхол бий болгов. Ингэснээр боолыг ажиллах хүчний хувьд сорон мөлжих үзэгдэл түгэн дэлгэрэв.
Гэвч боолчууд хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлэх ямар ч сонирхолгүй байв. Эзэд ч тэр үйлдвэрлэлийн өөр хүчин зүйлсийг идэвхитэй хайх болж. Энэ зөрчил даамжирсааар нийгмийн өөр нэг шатанд тулж ирлээ.
3. Феодализм.
Хувийн өмч улам бүр цэцэглэн хөгжив. Тариачид, хамжлагийн ажилчид нь боолуудаас арай илүү эрх чөлөөтэй байлаа. Тэд илүү ихийг бүтээх юм бол өөрсдөд нь оногдох хувь нэмэгдэнэ гэдгийг ч ухаарч байлаа. Үүгээрээ өмнөх нийгмээ бодвол илүү дэвшилттэй байж. Гар урлал, худалдаа наймаа түргэн хөгжиж том том хотууд цэцэглэн хөгжвөө.
Тариачид худалдаачид хөдөлмөрлөж баяжихийн хирээр феодал эздийн байр суурь хүчтэй ганхаж байлаа. Нэг талд эрх мэдэлтэн язгууртан нөгөө талд улам бүр баяжиж буй энгийн ардын хооронд дайсагнал хурцадсаар хөрөнгөтний буюу "иргэний" хувьсгал гарчээ.
4. Капитализм.
Yйлдвэрлэлийн хэрэгсэл (суурь машин, багаж техник гэх мэт) үйлдвэрлэдэг үйлдвэрүүд хувийнханы гарт улам бүр хүчтэй хөгжив. Yйлдвэрлэлийн хүчин зүйлс, санхүү мөнгө, техник технологи буюу капитал нь энэ нийгмийн гол хөдөлгөгч хүч болж байлаа. Ашгийн төлөө улайрсан тэмцэл, техникийн дэвшил, энергийн эх үүсвэр, дэлхийн худалдаа, дэлхийн зах зээл, хэт үйлдвэрлэл.
Энэ нийгмийн бусдаасаа ялгарах гол шинж нь ажилчин анги ба хөрөнгөтөн ангийн хоорон дахь эвлэршгүй тэмцэл бөлгөө гэж сартваахи Марх үзжээ. Ажилчид өмчгүй учир зөвхөн өөрийн хөдөлмөрөө үнэлж зарна. Капиталистууд харин тэдний хямд хөдөлмөрийг "сорон мөлжих" замаар нэмүү өртөг бий болгож их ашиг олж байлаа.
Гэвч капиталистууд хоорондоо байнга өрсөлдөх шаардлага гарна. Тэд илүү их хөрөнгө хуримтлуулж, шинэ техник, технологи, бүтээмж сайтай үйлдвэрлэлийн төлөө маш их хөрөнгө хаяж байлаа. Техникийн дэвшил ч асар хурдацтай хөгжив.
Гэвч удаан хугацаанд зардал өсөхийн хирээр эцсийн бүтээгдэхүнээс орох ахиуц ашиг ямагт буурч байлаа. Капиталистууд энэ үзэгдлээс зугтахын тулд хямд ажиллах хүчтэй гадаад оронд хөрөнгө оруулалт хийж, хөрөнгөө гадаад руу гаргаж байв. Энэ нь ашиг буурах хуулийг тур зууртаа л „аргалж" байв. (Маркс капиталистууд гадаад руу хөрөнгө оруулахыг эдийн засгийн империалист түрэмгийлэл гэж үзжээ)
Капиталын хуримтлалын нэг хэсгийг гадаадад гаргаснаар ашиг буурах аюулыг багасгав. Мөн дотооддоо капиталистууд Монополи үүсгэх замаар өрсөлдөөнийг хааж байх эрмэлзэл хүчтэй байв. (монопольт капитализм)
Энэ нь капиталист нийгэм нуран унах аюулыг бүрэн арилгаагүй ч тур зуур тогтоож байлаа. Гэвч асар хүнд хөдөлмөрт талхигдсан ажилчид, хэт үйлдвэрлэл болон ашиг буурах хуулийн занганд орсон капиталистуудын дайсагнал хурцадсааар пролетарийн агуу их хувьсгал өрнөх тохироо бүрдэв ээ.
5. Социализм
Yйлдвэрлэлийн хэрэгсэлд нийгмийн өмч ноёрхох болно. Yйлдвэрлэлийн хамтын буюу нийгэмлэг шинж болон хувийн явцуу сонирхол 2 ын хоорон дахь зөрчил арилсан байх болно. Бүх хүн хамтаараа үйлдвэрлэж, хамтаараа үр шимийг нь хүртэх болно. Бүх хүн үйлдвэрлэлийн бүтээмжинд анхаарах болно. Ингэснээр эдийн засаг асар хурдацтай хөгжинө. Хүнд аж үйлдвэрийн хөгжил ч түргэсэх байх болно. Учир нь урам зоригоор дүүрэн ажилчин анги өөрсдийн сайн сайхны төлөө ажиллаж байгаа юм.
Гэвч үйлдвэрлэлийн хүч хурдтай хөгжснөөр үйлдвэрлэлийн харилцаанд зөрчил гарна. Хүмүүс ихийг бүтээх боловч, хэн хэрхэн үр шимийг нь хүртэх вэ гэдэг дээр бэрхшээл үүснэ. Гэвч энэ бол тийм ч айхтар зөрчил биш юм. Улс төр болон ёс суртахууны хүрээнд зохицуулж болно. Зөв зүйтэй эдийн засгийн бодлого, удирдлага нь өөр ямар нэг бэрхшээл үүсгэхгүй байж чадах юм аа.
6. Коммунизм
Ангигүй нийгэм байх болой. Баялгийн хуваарилалт нь цоо шинэ зарчмын дагуу явагдана. Ажиллах сэтгэлгээ, техникийн дэвшил нь асар хурдан хөгжих үндсийг таввина. Нийгмийн баялаг ч олон түмэнд нээлттэй хүртээлтэй байх болно. Хүн сайн дураараа чаддагийнхаа хирээр ажиллаж, хүссэнийхээ хирээр авах болно оо.
Марксын онолыг одоогийн хөгжиж буй гэгдэхи ядуу орнууд дээр хэрэгжүүлж болох уу?
Ядуу орнуудын хөгжлийн түвшинг Марксын системд хэрхэн байршуулах вэ? Хөгжингүй баян орнуудыг Марксынхаар капитализмын хожуу үеийн орнууд гэж үзвэл хөгжиж буй ядуу орнуудыг капитализмын өмнөх үеийн орнууд гэж үзэж болох уу?
Ингэж ангилах нь бас л учир дутагдалтай юм. Яагаад гэвэл олон улсын эдийн засгийн харилцааг тусгаагүй байна. Феодализмаас Капитализмд шилжсэн үе болон капитализмын өмнөх үеээс монополит капитализм руу шилжсэн үе шатууд бух улсуудад нэгэн зэрэг явагдсангүй.
Эрдэмтэн Манделийн үзсэнээр хөгжингүй орнууд түрүүлж капитализмд орсон учраас давуу талтай болсон. Тэр давуу талаа ашиглан өөрсдөө улам ихийг үйлдвэрлэж эхэлсэн. Улмаар дэлхийн бусад орнууд зөвхөн хэрэглэгч болж хувирсан. Мөн тэднээс түүхий эдийг нь хулгайлж эсвэл хямд үнээр авснаар капиталист орнууд улам бүр баяжиж байхад ядуу орнууд улам бүр ядуурсан. Ядуу орнуудад капитал хуримтлал, ялангуяа техникийн дэвшил явагдах нөхцөлгүй болсон.
Ингэхээр Марксын уе шат дамжих формацийн онол амьдралтай нийцэхгүй юм. Яагаад ядуу орнууд ядуу байна вэ гэвэл баян орнууд тэдэнд боломж өгдөггүйгээс тэр. Тэгэхээр баян орны явсан замаар ядуу орон хөгжинө гэж байж болохгүй гэж Мандел дүгнэжээ.
16-18 р зууны Европ болон одоогийн ядуу орнуудын хувьд ижил төстэй зүйл их байгаа ч ялгаатай зүйл бүүр ч их байна. Тэр үеийн европийн орнууд асар их колони эзэмшиж, дээрэм тонуул, цэрэг зэвсэгт түшиглэсэн эдийн засгийн бодлогоор асар их капитал хуримтлуулсан юм. Одоогийн ядуу орнуудад тийм боломж алга. Мөн Европийн орнуудад ажилчний хүнд хөдөлмөрийг маш багаар үнэлж байв. Одоо орчин үед тийм боломж бас л хомс.
Ядуу орнууд олон улсын эдийн засгийн харилцаанд 2 үүрэг гүйцэтгэж байв. Хөгжингүй орнуудад түүхий эд нийлүүлэх. Мөн бэлэн бүтээгдэхүүн худалдаж авах. Ингэснэээр хөгжингүй орнуудад капиталын хуримтлал түргэсэж, ашиг буурах хуулийн нөлөө саарах юм. (илүүдэл бүтээгдэхүүнээ гадаадад гаргах, капилталаа гадагши байрлуулах гэх мэтээр)
Ингэснээр ядуу буюу хөгжиж буй орнуудад үйлдвэрлэл хөгжих хөрс суурь бүрдэж өгөхгүй байх болно.
Ядуу орнуудад хөдөлмөр хямд учир ийшээ капитал их цутгах болно. Хөгжингүй орнуудын капиталистууд өөрсдийн капиталаа энд байрлуулчих учир цаад ядуу оронд нь өөрсдийн шинэ техник технологи бүтээх тааламжтай орчин үүсэх нь юу л бол.
Ядуу орнуудад одоо ч гэсэн феодалын харилцаа байна. Ажилчдын хөдөлгөөнийг дарж байхын тулд гадаадын капиталистууд феодалуудыг нууцгай дэмжиж болох юм. Ингэснээр ядуу орнуудад шинэ нийгэм өөд дэвшлийг хангах нөхцөл муудна. Үүнээс гарах арга нь Марксынхаар бол дэлхий даяар өрнөх пролетари хувьсгал юм.
РОСТОВИЙН Хөгжлийн шатлалын онол.
1960 он. Ростов гуай энэ онолоо Марксын онолтой төстэй гэхдээ түүнтэй өрсөлдөж болохуйц нэгэн хувилбар гэж үзсэн байдаг. Гол ялгаа нь нийгмийн түүхэн хөгжлийн гол хүч юу вэ? Мөн бие хүн нийгмийн коллектив байдалд ямар байр суурь эзлэх вэ гэдэг дээр бий болов уу. Марксын онолоор бол түүхэн хөгжлийн гол мотор нь ангиудын эвлэршгүй тэмцэл байдаг. Энэ тэмцэл нь хувьсгалаар шийдлээ олдог. Хувьсгал нь шинэ нийгэмд орох шилжилт болно. Түүнчлэн үйлдвэрлэлийн хүч ба үйлдвэрлэлийн харилцаа хоёрын зөрчил буюу материаллаг сонирхол нь гол шалтгаан болж дараа нь улс төр нийгмийн шилжилт үр дагавар болж шинэчлэгддэг,
Єөрөөр хэлбэл материаллаг сонирхол буюу эдийн засаг бол суурь юм.
Ростов үүнийг өөрөөр үзсэн. Түүний хувьд хүмүүсийн сэтгэлгээ болон улс төрийн үзэл бодолыг өөрчлөхийн тулд материаллаг орчныг өөрчлөх хэрэгтэй гэдэг Марксын санаа буруу байсан.
Ростовын хувьд оюуны (нийгмийн ухамсар) болон материаллаг орчны өөрчлөлт нь нэгэн зэрэг явагдах бие биендээ харилцан нөлөөлж байдаг хүчин зүйлүүд юм. Сэтгэлгээний хувьсал нь өөрөө ч материаллаг өөрчлөлтийн эх болж болох талтай. Марксын хувьд үйлдвэрлэлийн харилцаанд ангийн тэмцлийн үр дүнд шинэ дэг журам тогтоодог.
Тэгвэл Ростовийн хувьд хамгийн гол нь хүмүүсийн „нийгмийн өмнө хүлээх хариуцлагаа ухамсарласан байдал" чухал нөлөөтэй. Жишээ нь улс орноо хөгжүүлэх гэсэн юмсан гэсэн эрмэлзэл зарим соёлт хүнд гүн бат байдаг бус уу?
Энэ эрмэлзэл нь хүний нийгмийн хөгжлийн гол хөдөлгөгч хүч болдог гэж Ростов гуай үзжээ.
Мөн эдийн засгийн хэлбэршлийн үе шатууд нь дотроо хэд хэдэн сектор салбартай байна. Зарим нэг сектор нь түлхүүр үүрэг гүйцэтгэж бусад нь үр шимийг нь хүртэж байдаг. Ядуу ба баян орны гол ялгаа нь тухайн орнуудад ямар сектор түлхүү хөгжсөн байна вэ гэдэгт оршино.
Мөн Ростов гуай хөгжил заавал үсрэлтийн тухайлбал диалектик байх албагүй гэж үзсэн. Хөгжил бол гол нь тарсалтгүй байнга аажуухан боловч урагшилж байх ёстой. Ангиуд хоорондоо заавал тэмцэх албагүй. Харин тэд нийгмийн өмнө хүлээсэн үүргээ ухамсарлаж, хамгийн гол нь унасан ч боссон ч хамтдаа шүү гэдгээ ухамсарласан байхад л болно. Харилцан буулт хийх, зөвших, ойлголцох нь марксист дайсагналаас хамаагүй илүү үр дүнтэй гэж тэрээр сургасан бөлгөө.
Хөгжлийн түвшнүүд (хэлбэршлүүд, шатлалууд)
Ростов дараахи 5 хэлбэршлийн тухай санааг дэвшүүлжээ.
- уламжлалт нийгэм
- шилжилтийн нийгэм
- эхлэлийн нийгэм –(„take-off-society")
- хөгжсөн нийгэм
- (-өргөн, -хэт) хэрэглээний нийгэм
Уламжлалт нийгэм:
Хөдөө аж ахуй зонхилон хөгжсөн байдаг. Улс төрийн эрх мэдэл нь цөөхөн баячуудын гарт байх нь элбэг. Мөн гэр бүл асар их үүрэгтэй. Тухайлбал ач хүү нь өвөөгийнхөө зааснаар л явдаг гэх мэт. Мухар сүсэг, шашны зарим зан үйл газар авсан байдаг. Орчин үеийн үйлдвэрийн хэрэгсэл маш бага нэвтэрсэн.
Шилжилтийн нийгэм:
Мухар сүсгийн нөлөө арилж, шинийг эрэлхийлэх, бусдийг дуурайх хандлага хүчтэй ажиглагдана. Шинэ техник технологийн төлөөх эрэл хайгуул эрчимжинэ. Банкууд үүсч, дэд бүтэц сул боловч хөгжиж эхэлнэ. Шинэ элитүүд өсөн гарч, улс төрд эрүүл өрсөлдөөн нэмэгдэнэ. Ростовийн хувьд хөгжлийн гол тулгуур хүч нь энэ шатны (хэлбэршлийн) хувьд улс төрийн зөв төлөвшил болой.
Эхлэлийн нийгэм:
Ємнөх хэлбэршлүүдэд гарч байсан улс төр нийгмийн бэрхшээлүүдийг даван туулсан байна. Эдийн засгийн хөгжил сааралтгүй, эрчимтэй явагдана. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 5-10 хувь өснө. Санхүүгийн хүчирхэг дэд бүтэц бий болно.
Хөгжсөн нийгэм:
Хөрөнгө оруулалт өснө. Шинэ техник технологийн эрчимт өрсөлдөөн зах зээлд ноёлно. Хүмүүсийн орлого эрс өсөж, гадаад худалдааны нөхцөл тааламжтай болно.
Хэрэглээний нийгэм:
Ростовийнхоор бол хөгжлийн сүүлчийн буюу хамгийн өндөрт хүрсэн түвшин юм.
Нэг хүнд оногдох бодит орлого нь амьдралын баталгаажих доод түвшнээс хамаагүй өндөр байх юм. Бүх нийтээрээ баян тансаг нийгмийнхээ үр шимийг хүртэж аз жаргалтай тайван тэнүүн амьдрах болно.
Ростовийн онолыг ашиглан хөгжиж буй орнуудыг тодорхойлох нь.
Ростовийн хувьд өнөөгийн хөгжингүй орнууд нь хөгжсөн буюу хэрэглээний гэх түвшинд хүрч хөгжсөн байна. Тэгвэл ядуу орнууд дорхи 3 түвшинд хамаарах нь. Харин яг аль хэлбэршилд нь хамаарах вэ гэдэг дээр бэрхшээл их гарч байна.
Ядуу орнуудын хувьд хөгжилд хүргэдэг динамик хүч бага байна. Хүмүүсийн ухамсар дорой, эрмэлзэл сул, нийгмээ, хөгжлөө гэх сэтгэлгээ суугаагүй байгаа учир яг энэ дараалалаар хөгжих эсэх нь эргэлзээтэй.
Маркс колоничлолыг мөлжлөгийн нэг хэлбэр гэж үзсэн бол Ростов харин ч эсрэгээр колоничлол нь ядуу орнуудад эерэг нөлөө үзүүлсэн гэж санаа дэвшүүлсэн байдаг.
Маркс болон Ростовын онолуудыг харьцуулах нь.
Ростовын уламжилалт нийгэм = Марксын Феодализм.
Марксын хүй нэгдлийн нийгэм ба, боолын нийгэм гэсэн үе шатууд Ростовийн онолд байхгүй байна.
Шилжилтийн нийгэм = Капитализмын түрүү үе
Эхлэлийн нийгэм = капитализмын оргил үе
Хөгжсөн нийгэм = капитализмын хожуу үе
Хэрэглээний нийгэм= социализм, коммунизм
Yе шатлалын онол зөв байж чадах уу?
Маркс, Ростов нарынх шиг ийм загвар байж болох уу? Байлаа гэхэд хөгжингүй орнуудын явсан энэ үе шатууд одоогийн ядуу орнуудад „тохирох " уу? Хятад, Хойд Солонгос гэх зэрэг орнууд феодалийн нийгмээс шууд капитализмд орсон. Мөн Европийн орнууд дотор ч гэсэн Испани, Португали гэх зэрэг уламжилалдаа хэт баригдсан ядуу хоцрогдсон орнууд байна.
Мөн дараахи шалтгаанууд байна:
-Олон ядуу орнууд өөрсдийн хөгжлөө маш доод шатнаас эхэлж байна. Гэтэл одоогийн хөгжингүй орнуудын хувьд эхэлж байсан цэг, орчин хамаагүй өөр, тааламжтай байсан гэж болохоор.
-Англи жишээ нь колониосоо хямд түүхий эд авч аж үйлдвэрээ хөгжүүлж хүчээ авсан байхад, Герман шал өөр аргаар тухайлбал шинэ технологид шүтэх замаар хөгжсон байх жишээтэй. Ийм ялгаатай орнуудыг хөгжлийн нэг загварт (шатлалд) хүчээр чихэн оруулж болох уу?
-Ядуу орнууд бусдаас хараат байдалд байна. Гэтэл өнөөгийн хөгжингүй орнууд анх "эхэлж" байхдаа харьцангуй бие даасан, чөлөөтэй байсан.
-Одоогийн ядуу орнуудад хөдөө аж ахуй ноёлж байна. Гэтэл хөгжингүй орнуудад аж үйлдвэржилт эхлэхийн өмнө гар урлал, мануфактур сайтар хөгжсөн байсан.
-Европ хүн амын илүүдлээ австрали, америк руу цагаачлуулах замааар аргалж байсан. Гэтэл одоогийн ядуу орнууд (ази, африк) хүн амын хэт өсөлтөө хэрхэн зохицуулах аргаа олоогүй байна.
-Уламжилал, ёс заншлын ялгаа их байна. Хөгжсон орнуудад уламжилал тийм ч хүчтэй биш байхад одоогийн ядуу орнууд уламжлалдаа маш үнэнч байна. Тэр нь нийгмийн хөгжилд саад болж байсан ч хамаагvй.
Дvгнэлт.
Хөгжил гэж юу юм бэ, түүний хөдөлгөгч хүч нь юу вэ гэдэг олон үеийн эдийн засагч, философчид, их сэтгэгчдийн толгойгоо гашилгаж байсан сэдэв байсан, байсаар ч байна, байх ч болно.
Марх, Ростов 2 ын онолууд хэдий зарим нэг алдаа дутагдалтай ч , энэхүү хөгжлийг түүний процессийг ойлгоход гол тулгуур сургааль болж өгч байна. Ойрын хэдэн арван жилдээ ч энэ байр сууриа алдахгүй биз ээ.
Хөгжсөн орнуудын загвар, туршлага, туулсан зам мэдээж одоогийн ядуу орнуудад хэрэгжихэд бэрх юм. Гэвч зарим нэг тодорхой нэг бэрхшээлийг шийдвэрлэх арга замыг тодорхойлсоор байх нь дамжиггүй биз ээ.
Ашигласан материал:
Hemmer. Wirtschaftsprobleme der Entwicklungländer. 2. Auflage
No comments:
Post a Comment